وزیر مخابرات و تکنولوژی معلوماتی افغانستان در مصاحبه‌ای می‌گوید: «برای قانونمند کردن فیسبوک در افغانستان، پیشنهادی به مسئولان شبکۀ اجتماعی فیسبوک فرستاده‌ایم و اگر این پیشنهادها پذیرفته نشود، این کشور فیسبوک را فیلتر خواهد کرد».

«شهزادگل آریوبی»، وزیر مخابرات که در یک نشست خبری در کابل صحبت می‌کرد، گفت که حکومت افغانستان پیشنهادهای خود را از مجراهای دیپلماتیک به شرکت فیسبوک فرستاده‌است و در صورت پذیرفته نشدن این پیشنهادها، تا شش ماه آینده فیسبوک در افغانستان فیلتر خواهد شد.

آقای آریوبی گفت که در پیشنهاد فرستاده‌شده به دفتر مرکزی شبکۀ فیسبوک، آنان خواستار فعالیت این شبکه بر مبنای قوانین و مقررات افغانستان شده‌اند. به گفتۀ او، در پیشنهاد وزارت مخابرات، همچنان بر احترام به قوانین افغانستان از سوی این شبکه و جلوگیری از فعالیت صفحه‌های جعلی نیز تأکید شده‌است. شهزادگل آریوبی می‌گوید که در بسیاری از صفحه‌های فیسبوکِ افغانستان مطالبی منتشر می‌شود که با قانون، فرهنگ و عرف اجتماعی کشور سازگاری ندارد.

همزمان با این، «صدیق‌الله توحیدی»، مسئول کمیتۀ مصونیت خبرنگاران افغانستان در گفتگو با روزنامۀ «ماندگار» گفته‌است: «آنچه وزیر مخابرات درباره محدودسازی فیسبوک گفته‌است، نه یک تصمیم قانونی، بلکه یک تصمیم استبدادی و سانسورگراست». آقای توحیدی می‌گوید که گروه‌های تروریستی در سراسر جهان از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند، اما این دلیلی بر بستن و محدود کردن شبکه‌های اجتماعی نیست. او از مسئولان حکومت می‌خواهد تا به جای محدودسازی و بستن فیسبوک، راهکار قانون و تعیین مجازات برای استفادۀ غیرقانونی از شبکه‌های اجتماعی را ایجاد کند. همچنین، وی می‌گوید که برخی از ارکان و مسئولان حکومت با آزادی‌های سیاسی و مدنی مردم موافق نیستند و با محدود کردن آزادی‌های مردم می‌خواهند جلوی راهپیمایی‌ها و اعتراض‌های آنان را در برابر حکومت بگیرند. وی می‌گوید که قانون اساسی آزادی‌های شهروندی و مدنی مردم را به رسمیت شناخته‌است و به هیچ عنوان کسی نمی‌تواند آن را محدود و ممنوع کند.

در عین حال، این اظهارات وزیر مخابرات اندکی پس از انتشار در شبکۀ اجتماعی فیسبوک، با واکنش‌های تُند کاربران این شبکه مواجه شد. کاربران فیسبوک می‌گویند که عصر کنونی، «عصرِ دیکتاتوری و استبداد» نیست. این گفته‌ها در حالی مطرح می‌شوند که در سال‌های اخیر، پس از روی‌ کار آمدن حکومت وحدت ملّی، شبکه‌های اجتماعی، به‌ویژه فیسبوک نقش بسیار مؤثری در راه‌اندازی تجمعات اعتراضی در برابر سیاست‌های حکومت داشته‌است.

دو سال پیشتر نیز پس از شکل‌گیری برخی جنبش‌های اعتراضی در کابل و برخی ولایت‌ها، مسئولان حکومت تصمیم به مسدود کردن شبکۀ اجتماعی فیسبوک گرفتند که با مخالفت شدید نهادهای حامی رسانه‌ها و مردم قرار گرفت و پروندۀ آن مسکوت ماند. از سویی، پیش از این مسئولان در نهادهای امنیتی و استخباری کشور گزارش داده‌اند که گروه‌های شورشی از شبکه‌های اجتماعی، به‌ویژه فیسبوک برای سربازگیری و پخش و نشر گسترده تبلیغات استفاده می‌کنند.

چندی پیش نیز آقای شهزادگل آریوبی، وزیر مخابرات و «همایون قیومی»، مشاور ارشد رئیس‌جمهور، در سفری به آمریکا با حضور در دفتر مرکزی فیسبوک تلاش نمودند تا مسئولان این شرکت را متقاعد کنند که نسبت به فیلتر کردن فیسبوک در افغانستان اقدام نمایند.

خاطر نشان می­گردد استفاده از شبکه‌های اجتماعی در افغانستان از سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ میلادی، برای نخستین بار همگانی شد و هم‌اکنون نیز موجی میلیونی از کاربران وارد فضای شبکه‌های اجتماعی شدند و برای خود هویت مجازی ساختند و تحولاتی که استفاده از شبکه‌های اجتماعی در پی داشت، توانست بافت‌های اجتماعی و سیاسی و نیز روابط سنّتی را به ‌گونه‌ای دراماتیک تغییر دهد.

بازار رو به رشد رسانه‌های اجتماعی در افغانستان، در سلطه فیسبوک قرار دارد. مطالعه اخیر از سوی آژانس توسعه بین‌المللی آلمانی (GIZ) نشان می‌دهد که در کابل و شش ولایت شمالی زیر پوشش این مطالعه، %۸۷.۸ کاربران در فیسبوک صاحب پروفایل‌ هستند که این رقم با %۱۲.۹ در گوگل‌پلاس، %۵.۸ در یوتیوب و %۳.۸ در تویتر دنبال می‌شود.

با وجود اینکه آمار دقیقی از کاربران شبکه‌های اجتماعی در افغانستان در دست نیست، اما نگرانی‌ها درباره استفاده مخالفان و گروه‌های تندرو از این شبکه‌ها جدی شده‌است. اخیراً هم گروه شبه‌نظامی موسوم به «دولت اسلامی‌ عراق و شام (داعش)»، استراتژی ارتباط مجازی‌ را در پیش گرفته که کاملاً تهاجمی و پیچیده‌است.

در افغانستان، کاربران شبکه‌های اجتماعی از تمام طبقات، از سیاستمداران گرفته تا شهروندان عادی جامعه هستند. شبکه‌های اجتماعی زمینه را مساعد ساخته­ اند تا بزرگ‌ترین دغدغه‌های اجتماعی شهروندان افغانی در بستر همین رسانه‌ها مطرح شود. دیگر هیچ خانواده‌ای را نمی‌توان سراغ گرفت که از شبکه‌های اجتماعی استفاده نکند. کارکرد خوب و ضعیف دولتمردان از سوی شهروندان دهکده جهانی ـ فیسبوک ـ و دوربین کاربران دور نمانده‌است و در واقع، این شبکه راه را برای گفتمان و روند اصلاح جامعه افغانستان باز کرده‌است. هرچند خط قرمز رسانه‌های سنّتی، مانند رادیو و تلویزیون در قانون رسانه‌های همگانی کشور ترسیم شده، اما نبودِ خطوط قرمز در فضای مجازی در افغانستان، دردسرهایی را برای دولت ایجاد کرده‌است. چندی پیش، نیروهای دولتی برخی از خبرنگاران را به اتهام ارتباط با صفحه «کابل تاکسی» بازجویی کردند (کابل تاکسی، صفحه طنز در فیسبوک بود که از دولت افغانستان به ‌دلیل شکست در جلوگیری از خشونت، افزایش بیکاری و سقوط اقتصادی و مسائل دیگر انتقاد می‌کرد).

وارد شدن شخصیت‌های سیاسی، بانوان، علمای دینی، استادان دانشگاه‌ها، سازمان‌های ملّی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و دولتی و نیز رسانه‌ها با هویت واقعی و از همه مهم‌تر، تحویل گرفتن دیدگاه‌های شهروندان فیسبوک از سوی نهادهای دولتی و تلاش برای تبلیغ دستاوردهای نیروهای امنیتی در این بستر از یک ‌سو، نکوهش ملّی شهروندان از عملکرد مخالفان دولت از سوی دیگر، نشانه بهبود فرهنگ استفاده از شبکه‌های اجتماعی در کشور است.

در سال‌های نخستین که شبکه‌های اجتماعی کمتر مورد توجه و استفادۀ شهروندان افغانستان قرار می‌گرفت، دولت و نهادهای بین‌المللی در افغانستان به افکار عمومی در بستر شبکه‌های اجتماعی توجهی نمی‌کردند. اما امروزه چنان‌که دیده می‌شود، همه فضای مجازی، از جمله فیسبوک، از سوی دولت، نهادهای بین‌المللی و مخالفان، روزانه بررسی می‌شود.

از لحاظ سنّی، فیسبوک سه نوع کاربر در افغانستان دارد:

الف. میانسالان که بیشتر به مطالعه آموزه‌های دینی، مسائل تاریخی، سیاسی و علمی علاقه‌مند هستند. در این سن و سال، استفاده از ابزارهای فنی و گزینه‌های (Options) فیسبوک، هنوز هم به ‌عنوان یک مشکل باقی مانده‌است.

ب. طبقه دوم، جوانان تحصیل‌کرده هستند که پیگیر مسائل داغ روز، از جمله رویدادهای امنیتی و سیاسی در کشور می‌باشند. این طبقه همواره تلاش می‌کنند تا برای خود شخصیتی شایسته اعتماد در فضای مجازی ترسیم کنند. این دسته نقش فزاینده‌ای را در راستای بسیج مردمی برای گردهمایی‌ها، نقدهای سیاسی، دادخواهی و بحث‌های علمی دارند.

ج. گروه سوم، نوجوانانی هستند که بزرگ‌ترین دغدغه آنان در فیسبوک، انتشار موسیقی، عکس و پیگیری خبرهای ورزشی است. این طبقه در تلاش برای دوستیابی، قهرمان‌سازی از خود، ایجاد سرگرمی و رسیدگی به مُدهای جدید در زمینه‌های مختلف هستند.

در دسته‌بندی دیگر، خانم‌ها بیشتر به مطالب زناشویی، پخت‌وپز، آموزه‌های دینی، شعر و مُد توجه دارند، در حالی که مردان عموماً به مسائل سیاسی، کلیپ‌های دیدنی و عکس‌ها توجه نشان می‌دهند. یادآوری می‌شود که مقاله‌های علمی و پژوهشی کمترین مخاطبان فیسبوک را در افغانستان دارند.

افزون بر این، در تاریخ افغانستان، فیسبوک بزرگ‌ترین نقش را در راه‌اندازی تظاهرات مردم افغانستان بازی کرده‌است. بر مبنای گزارش «رادیو سلام وطندار»، صفحه رئیس‌جمهور، «اشرف غنی»، روزانه هزاران یادداشت و پیام دریافت می‌کند و شایسته ذکر است که در میان کاربران افغانستان، بیشترین یادداشت‌ها از آنِ هنرمندان زن، سیاستمداران، رسانه‌ها، ورزشکاران، خبرنگاران و فعالان مدنی، فرماندهان نظامی، بازرگانان، علمای دینی، استادان دانشگاه‌ها و نویسندگان و شاعران است.

پژوهش تازه «انستیتو مطالعات استراتژیک افغانستان» درباره رسانه‌های اجتماعی و بیان روایت افراطی در افغانستان نشان می‌دهد که گروه‌های شبه‌نظامی از تاکتیک‌های خاصی در مبارزات خود در شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند. این تاکتیک‌ها، استفاده از کلیشه‌های جنسیتی، ایجاد حساب‌های ناشناس متعدد و به رسمیت‌شناسی فردی به منظور مشارکت اعضا در عملیات‌های نظامی را شامل می‌شود.

در کشورهای پیشرفته جهان، نیروهای امنیتی، دستورالعمل مشخصی در استفاده از فیسبوک دارند، اما در افغانستان، هنوز هم از سوی دولت خط قرمزی برای کاربران نظامی و امنیتی فیسبوک کشیده نشده‌است. این امر سبب شده‌است که نظامیان بدون در نظر داشتن حریم مرزهای نظامی، فقط با نشر عکس‌ها و شعارها به دنبال قهرمان‌سازی و چهره‌سازی از خود هستند.

نبودِ امنیت در فضای مجازی، استفاده کودکان زیر سنّ ۱۸ سال از فیسبوک، استفاده و عکس‌گذاری سربازان، فرماندهان و مسئولان نیروهای امنیتی و دفاعی کشور از دیدارها، عملیات و دستاوردهای‌ آنان که زمینه پیگیری ردّ پای آنان را برای دشمن مساعد می‌سازد، آزار و اذیت‌های فیسبوکی دختران، اُفت فرهنگ کتابخوانی میان جوانان به‌ دلیل اعتیاد به فیسبوک، شعارگرایی شماری از کاربران به جای عملگرایی و رعایت نشدن حریم خصوصی و فضای عمومی را می‌توان از بزرگ‌ترین آسیب‌های فیسبوک در این کشور ذکر کرد.

دولت می‌تواند نقش اساسی را در راستای قانونمند کردن استفاده از فضای مجازی، از جمله فیسبوک ایفا کند. اما نبودِ قانون، یکی از معضلات اساسی در ۱۴ سال اخیر این کشور بوده‌است. نظام قضایی هیچ روش مشخص کیفری را برای متخلفان در فیسبوک وضع نکرده‌است و این مهم همچنان به‌ عنوان یک مشکل بزرگ باقی مانده‌است.