مانند سایر حوزه ها، در عرصه ادبیات نیز زنان با تلاش بسیار موفق شده‌اند تا جایگاهی برای خود کسب نمایند. از اواخر قرن نوزدهم و اوایل سده بیستم به بعد، درهای روزنامه‌نگاری و ادبیات اردو به روی زنان باز شد، وگرنه تا قبل از این دوره، نوشتن برای زنان معیوب دانسته می‌شد. نکته جالب اینجاست که برخلاف سایر انواع ادبی که زنان با تاخیر وارد عمل شدند، در خودزندگی‌نامه نویسی، زنان از همان ابتدا فعال بوده‌اند و به عقیده برخی از محققان، نخستین خودزندگی‌نامه در ادبیات اردو متعلق به یک زن می‌باشد. خودزندگی‌نامه‌های زنان نشان می‌دهد که آنان از چه دیدگاهی به جهان می‌نگرند. از این رو مردان باید حتما خودزندگی‌نامه‌های زنان را بخوانند. در این خودزندگی‌نامه‌ها، مسائل و مشکلاتی که زنان در جامعه ما با آن مواجه‌اند نیز انعکاس یافته است. از آنجا که بررسی مفصل خودزندگی‌نامه‌های زنان در این نوشتار مقدور نمی‌باشد، به ذکر چند مورد مهم اکتفا می‌شود. کتاب شبانه سلیم در این موضوع از هند منتشر گردیده، اما چندین اثر در این کتاب ذکر نشده‌اند. اینک خودزندگی‌نامه‌های زنان به زبان اردو را به‌طور اجمالی بررسی می‌نمایم:
قصه سرگذشت (۱۸۸۵ م)
کتاب ”آب سیاه“ نوشته جعفر تهانیسری اغلب به‌عنوان نخستین خودزندگی‌نامه اردو شناخته می شود، اما نخست در مورد اینکه آیا این اثر یک یادداشت است یا یک زندگی‌نامه و یا سفرنامه، سوالات مطرح می‌باشد. دوم اینکه ”آب سیاه“ در سال ۱۸۸۶ میلادی نگاشته شده بود درحالی‌که ”قصه سرگذشت“ خودزندگی‌نامه‌ای است که در سال ۱۸۸۵ میلادی نگارش یافت. نویسنده این اثر شهربانو بیگم از خاندان نواب پتودی بود. وی در ژانویه ۱۸۸۶ میلادی این اثر را اصلاح و مطالبی را به آن اضافه نمود. البته این کتاب پس از صد سال به رسید. این اثر پس از تدوین توسط معین‌الدین عقیل نخستین بار در سال ۱۹۹۵ میلادی انتشار یافت.
تزکِ سلطانی (۱۹۰۳ م)
سلطان جهان بیگم زن فرمانروای بهوپال برای آموزش و پرورش زنان بسیار فعالیت نمود. این اثر خودزندگی‌نامه او بود که در سه قسمت نگاشته شد. اولین قسمت آن تحت عنوان تزک سلطانی در سال ۱۹۰۳ میلادی، دومین قسمت در سال ۱۹۰۹ میلادی بنام گوهر اقبال و سومین قسمت با عنوان اختر اقبال در سال ۱۹۱۴ میلادی انتشار یافت.
دوران تحصیل (۱۹۰۶ م)
عطیه فیضی در سال ۱۹۰۶ میلادی برای تحصیل به انگلستان رفت و از آنجا تمام شرح‌حال خود را در نامه‌هایی برای خواهرش زهره بیگم نوشته و ارسال می نمود. زهره بیگم این مطالب را در ”تهذیبِ نسوان“ به چاپ می‌رساند. رساله تهذیب نسوان از لاهور منتشر می‌شد. تهذیب نسوان نخستین مجله زنان به زبان اردو بود که مدیر آن یک زن به نام محمدی بیگم بود. پس از آن، این شرح‌حال در سال ۱۹۲۳ میلادی به صورت کتابی تحت عنوان ”دوران تحصیل“ منتشر گردید. این کتاب توسط اداره یادگار غالب با تدوین و مقدمه محمد یامین عثمان انتشار یافت.
نیرنگِ بخت (۱۹۴۲ م)
این کتاب وزیر سلطان بیگم هرچند زیاد جالب‌توجه نیست و فقط بیان احساساتی فراز و نشیب های زندگی نویسنده می‌باشد، اما بدین جهت حائز اهمیت است که این خودزندگی‌نامه بعد از مدت‌زمانی طولانی توسط یک زن نگاشته شده است. نکته مهم دیگر این است که نویسنده کتاب بعد از طلاق به دادگاه مراجعه و درخواست مهریه نمود که در آن زمان یعنی هشتاد سال پیش یک امر عادی نبود.
خاطرات یک زن هنرپیشه (۱۹۴۲ م)
بملا کماری (که نام اصلی‌اش پریما بود) هنرپیشه مشهور آن زمان بود. وی در این خودزندگی‌نامه چگونگی به دام انداختن دختران معصوم در جهان فیلم و سینما را بیان کرده است.
کتاب زندگی (۱۹۶۷ م)
این اثر، خودزندگی‌نامه جالب قیصری بیگم است که با سبک و بیانی روان و زیبا نگاشته شده است. قیصری بیگم نوه مولوی نذیر احمد دهلوی بود. در متن این کتاب از ضرب‌المثل‌ها و محاورات نیز استفاده شده است. در حقیقت، این اثر مشتمل بر دفتر خاطرات او بود که به سفارش شان‌الحق حقی در مجله ”اردو نامه“، هیئت لغتنامه اردو از سال ۱۹۶۷تا ۱۹۷۷ میلادی در چندین قسمت منتشر گردید. بعد از آن پس از مدت‌زمانی طولانی، در شکل یک کتاب از سوی مرکز چاپ و نشر ”پسران فضلی“ کراچی انتشار یافت. هنوز بیش از چند قسمت نخستین از این مطالب منتشرنشده بود که سبک و بیان و اندیشه قیصری بیگم مورد تحسین نویسندگان و ناقدان بزرگ قرار گرفت و مدیران ”اردونامه“ به شان الحق حقی نامه نوشتند که آنان با شدت منتظر قسمت بعدی این مطالب هستند.
در سایه استقلال (۱۹۷۵ م)
این کتاب داستان نویس خانم انیس قدوائی، دختر ولایت علی بمبوق طنزپرداز، اوضاع و رویدادهای سال‌های قبل و بعد از استقلال شبه‌قاره هند را بیان می‌کند. برخی معتقدند که این اثر باید به‌جای خودزندگی‌نامه، مجموعه خاطرات نامیده شود.
سلسله روز و شب (۱۹۸۴ م)
این خودزندگی‌نامه صالحه عابد حسین، دختر خواجه غلام الثقلین و نوه الطاف حسین حالی، شرح دوران زندگی او در شهر پانی پت و جامعه ملیه دهلی را بیان می‌کند.
هرچه بود بی‌خبری بود (۱۹۹۵ م)
در خودزندگی‌نامه خانم ”ادا جعفری“ شاعر مشهور، شرح زندگی او با سبکی زیبا بیان گردیده است. به‌ویژه زندگی بدایون، شرح آغاز شعر و شاعری خویش و روزهای سپری‌شده با شوهر نامورش نورالحسن جعفری یک محیط و جامعه خاص را به تصویر می‌کشد.
هم‌سفر (۱۹۹۵ م)
این خودزندگی‌نامه ”بیگم حمیده اختر حسن رای پوری“ که با سبک و بیان ساده اما روان و با استفاده از ضرب‌المثل‌ها و اصطلاحات محاوره‌ای، وقایع بسیار جالب را در شکل داستان بیان می‌کند، از محبوبیت چشمگیری برخوردار گردید. پدرش ظفر عمر زبیری نخستین نویسنده رمان‌های ماجراجویی اردو به شمار می‌رود و صاحب اثر بسیار مشهوری بنام چتر آبی می‌باشد. شوهرش اختر حسین رای پوری نویسنده و ناقد مشهور بود و در انجمن ترقی اردو همکار مولوی عبد الحق (بابای اردو) بود و همراه با او زندگی می‌کرد. به همین دلیل در این کتاب، شخصیت بابای اردو علاوه بر یک فردی که به‌طورجدی در زمینه ادبیات فعالیت دارد، به‌عنوان شخصیتی زنده‌دل و شوخ‌طبع نیز مطرح می‌باشد.
داستان زن بد (۱۹۹۵ م)
این خودزندگی‌نامه خانم ”کشور ناهید“ که به روشی متمردانه نگاشته شده است، ابتدا در هند و سپس در پاکستان انتشار یافت. اما این دو نسخه باهم متفاوت‌اند. چرا؟ شما می‌توانید علت این تفاوت را درک نمایید.
خارج از مسیر (۱۹۹۶ م)
این خودزندگی‌نامه سعیده بانو احمد دقیقا مانند زندگی او بود. چنان‌که از نام کتاب نیز واضح می‌باشد یعنی کاملا خارج از راه و رسم معمول. در این کتاب سرگذشت نویسنده که متعلق به خانواده‌ای سنتی بوده و قبل از استقلال پاکستان در رادیو هند به‌عنوان مجری آغاز به فعالیت نموده و سپس زندگی غیر سنتی را گذرانده است با لحنی خفیف بیان‌شده است. این کتاب بعدها در پاکستان نیز انتشار یافت.
از حجاب تا پارلمان (۲۰۰۲ م)
این خودزندگی‌نامه خانم ”بیگم شایسته اکرام الله“ ابتدا در سال ۱۹۶۳ میلادی به زبان انگلیسی منتشر گردید. پس از آن وی در نسخه اردو توضیحاتی را به آن اضافه کرد. در این کتاب به برخی از شخصیت‌ها و وقایع و رویدادهای مهم تاریخ کشور مختصرا پرداخته‌شده است.
خاطرات زندگی (۲۰۰۳ م)
این خودزندگی‌نامه ”بیگم جهان‌آرا حبیب‌الله“ ابتدا به زبان انگلیسی و سپس به اردو انتشار یافت. عنوان فرعی این کتاب دوره نوابی ایالت رام پور می‌باشد. در این کتاب زندگی اجتماعی، آداب و رسوم و فرهنگ سنتی رام پور بیان گردیده است.
نویسنده: دکتر رئوف پاریک
روزنامه جنگ
نظر شما