انتصاب رئیس دانشگاه بوغازایچی استانبول در روزهای آغازین سال ۲۰۲۱ از سوی رئیس جمهور رجب طیب اردوغان، به یکی از موضوعات روز ترکیه تبدیل شده که علاوه بر ایجاد اختلاف نظرها،از سوی دانشجویان و دانشگاهیان مورد اعتراض قرار گرفت که خواهان تعیین رئیس دانشگاه از داخل دانشگاه شدند. انتصاب دکتر ملیح بولو رئیس سابق دانشگاه هالیچ (خلیج) ، یکی از نامزدهای سابق حزب عدالت و توسعه  AKP برای مجلس، به عنوان رئیس دانشگاه بوغازایچی ، بحث و جدال درباره قوانین تعیین ریاست دانشگاه ها را دوباره به میان کشید.

  گروه های مخالف و حتی بسیاری از دانشگاهیان بر این اعتقادند که افراد زیادی در حزب عدالت و توسعه وجود دارند که سزاوار چنین پست هایی هستند زیرا در زمینه کاری خود مهارت و تجربه بسیار بالایی دارند اما رئیس جمهور نه از میان این اسامی، بلکه از بین کسانی که تبعیت بیشتری دارند  انتخاب می کند.

در دانشگاه های معتبر جهان مانند دانشگاه کمبریج انتخاب رئیس دانشگاه به هیئت مدیره دانشگاه واگذار می شود. در فرانسه، رئیس دانشگاه توسط شورایی انتخاب می شود که متشکل از نمایندگان اعضای هیئت علمی، دانشجویان و کارمندان اداری است؛ در آلمان ، انتخاب رئیس دانشگاه توسط امور داخلی دانشگاه ها و دانشگاهیان است؛ در سوئیس توسط شورایی انتخاب می شود که متشکل از نمایندگان دانشجویان، دستیاران ، کارمندان و اعضای هیئت علمی است ؛ همچنین در دانشگاه هاروارد نیز توسط انجمن فارغ التحصیلان انتخاب می شود.

در ترکیه سیستم انتخاب رؤسای دانشگاه در نیم قرن گذشته به صورت انتخابات داخلی هر دانشگاه انجام و انتخاب می گردید. طبق ماده ۱۲ قانون دانشگاه ها به شماره ۴۹۳۶ که در روزنامه رسمی ۱۸ ژوئن ۱۹۴۶ منتشر شد، رئیس دانشگاه با رای اکثریت مطلق هیئت اساتید دانشگاه که به مدت دو سال طی جلسات متعدد بررسی می گردد، از بین اساتید همان دانشگاه ، انتخاب می شد.  در ۷۰ سال گذشته دو تاریخ مهم در تغییر  این قانون وجود داشته است که طی سال های ۱۹۸۱ و ۲۰۱۶  انتخابات ریاست دانشگاه ها  به نوعی لغو گردید.

پس از کودتای نظامی ۱۲ سپتامبر ۱۹۸۰ سازمان آموزش عالی YÖK  با قانون آموزش عالی شماره ۲۵۴۷ در ۴ نوامبر ۱۹۸۱ تاسیس شد و انتخابات ریاست دانشگاه ها بنا به ماده ۱۳ قانون آموزش عالی لغو شد. در مفاد ماده ۱۳ قانون آموزش عالی؛ رئیس دانشگاه، توسط رئیس دولت برای مدت پنج سال از بین چهار نفر منصوب می شد. در سال ۱۹۹۲ ، سیستمی که انتخابات و انتصابات در آن به طور همزمان جمع بود، بوجود آمد به طوری که انتخابات رؤسای دانشگاه ها دوباره تصویب گردید اما حق انتصاب از سوی سازمان آموزش عالی و رئیس جمهور حفظ شد.  

پس از کودتای ۱۵ ژوئیه سال ۲۰۱۶ و در سی و پنجمین سالگرد تاسیس سازمان آموزش عالی YÖK، اعضای حزب عدالت و توسعه (AKP) با ارائه لایحه ای، رئیس جمهور را مجاز به تعیین مستقیم رئیس دانشگاه ها دانسته و انتخابات رؤسای دانشگاه ها را در وضعیت اضطراری پس از کودتا نامناسب و منجر به اقدامات ناعادلانه متاثر از کینه ها و درگیری های شخصی و حزبی دانستند که پس از آن در آگوست ۲۰۱۶ انتخابات رئیس دانشگاه ها دوباره برداشته شد.

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه نیز در سخنرانی آغاز سال تحصیلی ۲۰۱۶  با اشاره به ظاهر دموکراتیک انتخابات رؤسای دانشگاه، به مخرب بودن این سیستم و ایجاد جناح بندی آن اشاره نموده  و گفت تجربه سالهای گذشته ایجاب می کند  تا سیستم انتصاب رؤسای دانشگاه ها برقرار شود.

بنابراین در ۲۹ آگوست  سال ۲۰۱۶ ماده ۱۳ قانون انتخاب رؤسای دانشگاه ها چنین تغییر کرد؛ در دانشگاه های دولتی ، رئیس دانشگاه از بین سه نامزد که حداقل سه سال به عنوان استاد خدمت کرده اند توسط شورای آموزش عالی به رئیس جمهور پیشنهاد می شود که از بین آن سه نامزد یکی از سوی رئیس جمهور منصوب خواهد شد. اگر یکی از نامزدهای پیشنهادی ظرف مدت یک ماه منصوب نشود و کاندیداهای جدید توسط شورای آموزش عالی طی دو هفته معرفی نشوند، انتصاب مستقیم توسط رئیس جمهور انجام می شود.

در سال ۲۰۱۸ باز هم تغییراتی در قانون تعیین رؤسای دانشگاه ها و نقش آموزش عالی در آن، اعمال شد. به این ترتیب ماده ۱۳ قانون آموزش عالی به شماره ۲۵۴۷ با فرمان ۷۰۳ که در روزنامه رسمی ژوئیه سال ۲۰۱۸ منتشر و لازم الاجرا شد، علاوه بر حذف شرط استادی برای منصوب شدن به عنوان رئیس دانشگاه، روند پیشنهاد کاندیداهای رؤسای دانشگاه ها توسط شورای عالی آموزش عالی لغو و اختیار انتصاب رئیس دانشگاه های دولتی مستقیماً به رئیس جمهور داده شد.

در ۲ ژانویه و پس از اعلام انتصاب دکتر بولو به ریاست دانشگاه بوغازایچی، دانشجویان این دانشگاه دست به اعتراض زده و در محوطه دانشگاه دست به راهپیمایی زدند که پلیس مداخله کرده و ۳۶ دانشجو را بازداشت نمود.

ملاحظات :

۱- طی اعتراضات دانشجویان و مداخله پلیس و دستگیری تعدادی از معترضان، رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه در مصاحبه رسانه ای درباره اعتراضات انجام شده برای تعیین رئیس دانشگاه بوغازچی با تاکید بر اینکه این انتصاب خلاف قوانین نبوده این معترضان را از تروریست ها دانست.  

۲- طی آمار سالهای گذشته، بسیاری از رؤسای دانشگاه های ترکیه، فارغ التحصیلان رشته پزشکی بوده اند که دارای سوابق و تجارب بسیاری در کادر آموزش عالی بوده که دارای تالیفات و مقالات در مجله های معتبر بین المللی بوده اند اما پس از کودتای سال ۲۰۱۶ و تغییر قانون در راستای انتصاب رؤسای دانشگاه توسط رئیس جمهور، بسیاری از رؤسای منصوب شده دانشگاه ها، از فارغ التحصیلان رشته الهیات می باشند

۳- شباهت ها و تفاوت هایی در تغییرات این ماده قانونی در سالهای  ۱۹۸۱ و ۲۰۱۶ وجود دارد که به شرح زیر می‌باشد:

· در سال ۱۹۸۱ ، جزء شرایط کاندیداهای رؤسای دانشگاه  "پانزده سال سابقه خدمت" بود ، در سال ۲۰۱۶ ، این دوره خدمت به مدت سه سال کاهش یافت. 

· در سال ۱۹۸۱ ، سازمان آموزش عالی YÖK چهار نفر را توصیه می کرد ، در سال ۲۰۱۶ این تعداد به سه نفر کاهش یافت.

· در سال ۱۹۸۱ رؤسای دانشگاه ها به مدت پنج سال منصوب می شدند، این دوره در سال ۲۰۱۶ به چهار سال کاهش یافت.

· در سال ۱۹۸۱ انتصابات توسط "رئیس دولت" انجام می شد، در سال ۲۰۱۶، انتصابات توسط "رئیس جمهور" انجام شد.

۴- بسیاری از مخالفان حزب عدالت و توسعه، معتقدند با مصوبه وضعیت اضطراری در سال ۲۰۱۶ ، حق رأی از دانشگاه ها گرفته و  به رئیس جمهور داده شد که مستقیماً رئیس دانشگاه را منصوب نماید اما این اختیارات مربوط به وضعیت اضطراری بوده است که می بایست پس از پایان وضعیت فوق العاده به حالت قبل بر می گشت. احزاب مخالف، دلیل واقعی چنین انتصابی برای ریاست دانشگاه بوغازایچی را نیز اضافه نمودن این دانشگاه به زنجیره دانشگاه های همراه با حاکمیت دانسته اند.

تهیه و تنظیم : مسعود حقیقت

منابع:            

۱- https://www.yok.gov.tr/

۲- https://www.cumhuriyet.com.tr/

۳- https://www.indyturk.com/  

۴- https://odatv۴.com/

۵-  https://kms.kaysis.gov.tr

۶- https://m.bianet.org/