روزنامه نیوز – ۲ مارس
پاکستان یکی از کشورهای مهم منطقه ای در حوزه آموزش عالی است. در دانشگاه های این کشور تعداد قابل توجهی از دانشجویان خارجی از کشورهای عربی، شرق آسیا و افرایقا در حال تحصیل هستند. از سوی دیگر گزارش های مختلف در رسانه های این کشور حاکی از افت کیفیت برخی از این دانشگاه هاست.
در دهه های اخیر نیز صدها نفر از دانشجویان ایرانی در دانشگاه های معتبر پاکستان بویژه در شهر لاهور در رشته های پزشکی و غیر پزشکی در حال تحصیل بودند. اما پایین رفتن کیفیت تحصیل در اکثر مراکز آموزش عالی در این کشور باعث شد تا وزارت بهداشت ایران در سال های اخیر اعتبار مدارک فارغ التحصیلی تنها چهار دانشگاه آقا خان، لامز، دانشگاه لاهور و دانشگاه کراچی را تایید کند. این اقدام باعث کاهش چشمگیر تعداد دانشجویان ایرانی در دانشگاه های پاکستان شده است. این در حالیست که کمیسیون دانشگاه های پزشکی پاکستان مدارک  ۵۰ دانشگاه ایران را معتبر می داند. معتبر بودن مدارک دانشگاه های پزشکی و غیر پزشکی ایران باعث شده است که در ۵ سال اخیر تعداد قابل توجهی از دانشجویان پاکستان در دانشگاه های ایران ثبت نام کنند. در حال حاضر نزدیک به ده هزار نفر از دانشجویان پاکستانی در دانشگاه های ایران در رشته های پزشکی و غیر پزشکی در حال تحصیل هستند. هزینه تحصیلی پایین در ایران نسبت به دانشگاه های پاکستان، بالا بودن سطح علمی و آموزشی دانشگاه های ایران و مشابهت های فرهنگی، دینی و زبانی بین دو کشور از جمله عوامل اصلی گرایش متقاضیان پاکستانی برای تحصیل در دانشگاه های ایران است.

در حال حاضر در سراسر پاکستان در مجموع ۲۲۱ دانشگاه و موسسات آموزش عالی اعم از دولتی و غیر دولتی در حال فعالیت هستند که از این میان ۲۴ واحد دانشگاهی در اسلام اباد، ۸ دانشگاه در ایالت بلوچستان، ۴۳ دانشگاه در ایالت خیبرپختون خواه، ۷۸ دانشگاه در ایالت پنجاب، ۵۹ دانشگاه در ایالت سند، ۷ دانشگاه در منطقه کشمیر آزاد و ۲ دانشگاه در منطقه گیلگیت بلتستان در شمال پاکستان با دارا بودن رشته های مختلف علوم انسانی، تجربی، مهندسی، پزشکی و علوم رایانه ای در حال ارائه تسهیلات آموزشی برای دانشجویان این کشور هستند.

اما چرا سطح علمی دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی پاکستان در حال افول است؟ جهانگیر خان از کارشناسان موسسه توسعه اقتصادی پاکستان در مقاله ای که در ۲ مارس ۲۰۲۲ در روزنامه نیوز به چاپ رسید سعی کرده است چالش های دانشگاه پاکستان را مورد بررسی قرار دهد که در زیر به آن می پردازیم.

وی در این مقاله می گوید: دولت عمران خان نخست وزیر پاکستان راهبرد جدیدی را در دستور کار خود قرار داده است که بر اساس آن قرار است در همه شهرهای کوچک و حتی مناطق نه چندان دور افتاده پاکستان دانشگاه تاسیس شود تا دانش آموزانی مجبور نباشند برای تحصیل در دانشگاه به شهرهای دیگر رجوع کنند و با مشکلات و هزینه های اضافی مانند خوابگاه روبرو شوند. در این راستا دولت محلی ایالت پنجاب قصد دارد ۱۲ دانشگاه جدید در مناطق مختلف این ایالت با دارا بودن ۴۰ درصد جمعیت پاکستان تاسیس کند. اما این اقدامات باعث شده است تا تعداد دانشگاه های غیر استاندارد در پاکستان افزایش چشمگیری پیدا کند.

در این مقاله نویسنده با طرح این سوال که آیا مقامات و مسئولان بلند پایه پاکستان تقاضا و الزامات تاسیس دانشگاه های بیشتر را ارزیابی کرده اند یا خیر؟ آورده است: برای حل مشکل کمبود فضای دانشگاهی در پاکستان باید اول مفهوم دانشگاه را بررسی کنیم . این نوع از سوال ها  باید برای بکارگیری درست از بودجه آموزش و اتخاذ سیاست هوشیارانه در بخش آموزش عالی پاکستان مورد بررسی و موشکافی دقیق قرار گیرد.

با نگاهی کلی به بخش آموزش در زمان حال، گزارش موسسه توسعه اقتصاد پاکستان نشان می دهد که وظیفه اصلی استادان دانشگاه در جهان علاوه بر تدریس، به حوزه تحقیقات و پژوهش های علمی نیز گره خورده است. این نوع کمبود در دانشگاه های پاکستان کاملا به چشم می خورد.

در این مقاله آمده است: کادر هئیت علمی حرفه ای و شایسته در هر دانشگاه یکی از عوامل اصلی موفقیت دانشجویان در بالا رفتن سطح علمی آنها به حساب می آید اما در پاکستان استادان در مراکز آموزشی عالی تنها درجه بندی شده اند و از ظرفیت علمی مناسبی برای هدایت دانشجویان برای طی مسیر رشد علمی برخوردار نیستند. آنها تنها چند مقاله و کتاب در کارنامه آموزشی خود دارند.

از سوی دیگر سیاستمداران در پاکستان نیز به منظور جلب توجه مردم برای اخذ رای در هنگام انتخابات با نادیده گرفتن ارتقاء کیفیت دانشگاه ها، تنها به دنبال تاسیس آن هستند تا از آن به عنوان دستاورد برای اهداف سیاسی خود استفاده کنند.

مقاله نویس در ادامه می نویسد: در دستور عمل کمیسیون آموزش عالی به عنوان نهاد مرجع و ناظر بر امور دانشگاه ها نیز  هیچ اشاره ای به کیفیت دانشگاه ها نشده است و تنها بر توسعه فضای آموزشی تاکید دارد.

در گزارش موسسه توسعه اقتصاد پاکستان همچنین به موضوع تکان دهنده کمبود استادان دانشگاه در این کشور پرداخته است و آورده است که میانگین تعداد اساتید علوم اجتماعی در ایالت سند ۳.۶ درصد و در کشمیر آزاد( تحت کنترل پاکستان) نیز تنها کمتر از یک درصد یعنی ۰.۳۳ درصد می باشد. میانگین تعداد استادان دانشگاه های ایالت سند ۱۸.۳۷ درصد است و این در حالیست که این مقدار در منطقه گیلیگت بلتستان در شمالی ترین نقطه پاکستان ۱.۵ درصد می باشد. مجموعا  اساتید علوم اجتماعی و سایر رشته ها به ترتیب ۰.۵۴درصد و ۵.۳۰ درصد از کل اعضای هیئت علمی را تشکیل می دهند.

نویسنده این مقاله در ادامه وضعیت دانشگاه های پاکستان را با دانشگاه های کشورهای غربی مقایسه کرده و نوشته است: دانشگاه های پاکستان در تقابل با دانشگاه های آمریکایی و انگلیسی از کمبود استاد رنج می برند. مثلا در دانشگاه ییل(Yale) تعداد استادان رشته علوم اجتماعی  در حدود ۴۵.۷۵ درصد و این تعداد در سایر رشته های تحصیلی به ۳۳.۸۵ درصد می رسد. این مقدار در دانشگاه هاروارد و استانفورد به ترتیب ۴۵.۷۵ درصد و  ۵۴.۱۵ درصد است.

بدون هیچ شک و شبهه ای پاکستان در  مقایسه با دیگر کشورهای جهان در حوزه توسعه آموزش عالی و نیروی انسانی عقب مانده است. در شاخص سرمایه انسانی، پاکستان در سال ۲۰۲۱ میلادی در میان ۱۵۷ کشور جهان در جایگاه ۱۳۴ قرار گرفت. در سال مشابه پاکستان در شاخص نوآوری جهانی از میان ۱۳۲ کشور در رتبه ۹۹ قرار داشت. رتبه‌ای که نشان‌دهنده پایین بودن نرخ سواد کشور و عدم سرمایه‌گذاری قابل توجه در حوزه نوآوری در قالب تحقیق و توسعه و آموزش، با ضعیف‌ترین عملکرد در زمینه سرمایه انسانی، پژوهش و پیچیدگی بازار است. این امر نشان میدهد که مسئولان به جای تمرکز در بهبود کیفیت آموزش عالی، تنها به فکر افزایش تعداد دانشجویانی هستند که نمیتوانند نیازمندی های بازار را برآورده کنند.

در این مقاله آمده است : به منظور ایجاد تحول در چشم‌انداز بخش آموزش عالی کشور، نیاز مبرمی به تغییر رویکرد از"خشت و ملات" برای احداث دانشگاه به تربیت اساتید وجود دارد. در این راستا سازمان توسعه بخش عمومی موسوم به PSDP باید بودجه بیشتری را برای آموزش و تامین مالی اساتید اختصاص دهد. همچنین، با توجه به نرخ بالای ترک تحصیل و یا فرار سرمایه انسانی و تحصیل کرده و نخبه به خارج از کشور، بورسیه های اختصاص یافته از سوی کمیسیون آموزش عالی موسوم به HEC - عالی ترین نهاد برای مدیریت و نظارت بر دانشگاه ها در پاکستان –  برای دانشجویان در داخل و خارج از کشور روشی ناکارآمد و شکست خورده ثابت شده است. از سوی دیگر در اکثر دانشگاه های پاکستان شاهد استانداردهای ضعیف برای اخذ مدرک دکتری برای دانشجویان هستیم که این خود چالشی دیگر برای پایین بودن کیفیت آموزشی این مراکز محسوب می شود. این در حالیست که با توجه به رشد جمعیت جوان و افزایش تعداد محصلان در مراکز آموزش متوسطه، باید اقدامات لازم برای راه اندازی ۲۳۱ دانشگاه در اسرع وقت صورت گیرد.

در ادامه این مقاله آمده است : دولت پاکستان برای رفع نیازمندی ها و کمبودهای اساتید خبره باید برنامه استخدام اساتید خارجی با پرداخت خوب را آغاز کند. از سوی دیگر مشاهده می کنیم که  برنامه کنونی کمیسیون آموزش عالی در جذب اساتید خارجی موفقیت چندانی نداشته است.روند اجرایی چنین برنامه هایی نیاز به کار و نظارت دقیق دارد.

نویسنده در پایان میگوید: پاکستان نیازمند یک برنامه دقیق برای بالا بردن کیفیت فعالیت اساتید دانشگاه است و این برنامه باید در دانشگاه های مهم پیاده شود تا از این طریق سطح گفتمان علمی در مراکز آموزش عالی توسعه یابد.