اولین دور انتخابات ریاست جمهوری فرانسه در۱۰ آوریل ۲۰۲۲ (برابر با ۲۱ فروردین ۱۴۰۱) و دومین دور انتخابات بین دو نامزد برتر در ۲۴ آوریل ۲۰۲۲ (برابر با ۰۴ اردیبهشت ۱۴۰۱) برگزار می‌شود. این انتخابات  مهم ترین رویداد سیاسی فرانسه است که هر پنج سال یک بار در این کشور برگزار می گردد و تاثیرات بسیار جدی در زندگی روزمره مردم این کشور دارد. از همین رو بسیار مورد توجه اقشار، احزاب، تشکل ها و البته  رسانه های جمعی این کشور می باشد.

رسانه های فرانسوی در عین استفاده از چنین رویداد مهمی برای افزایش میزان مخاطبین خود، در عمل یکی از بخش های مهم و در عین حال تاثیر گذار در چنین رویدادی محسوب می شوند.

امروز تاثیر رسانه ها بر جامعه امری غیر قابل انکار می باشد. اهمیت نقش رسانه به ویژه به یمن پیشرفت ها و فناوری های روز، در توان بالای آن ها در شکل دهی افکار عمومی و دیدگاه جامعه، ترویج ایده ها و عادات است. امروز رسانه ها در مطرح کردن ارزش هایی که مورد قبول قالب مردم می باشد، نقش کلیدی دارند. در همین حال به ندرت می توان گفت که حوزه های اقتصادی، اجتماعی یا فرهنگی به اندازه حوزه رسانه تا بدین حد دستخوش تغییرات و نوآوری شده باشد و تا بدین حد تاثیرات ملموسی بر حیات روزمره مردم داشته باشد.  

اعتراض برخی نامزدها

نقطه نظرات رسانه ای در ایام انتخابات ریاست جمهوری بسیار متنوع است. در عین حالی که بسیاری از مردم معتقدند که رسانه ها با برگزاری نظرسنجی ها و دعوت از میهمانان ویژه خود به نوعی به شکل دهی افکار عمومی مشغول می باشند، برخی از نامزدها نیز معتقدند که رسانه ها رفتارهای متناقضی در قبال رقبای انتخاباتی از خود بروز می دهند.

در این ارتباط می توان به اعتراض اریک زمور (Eric Zemmour)، از نامزدهای جناح راست افراطی اشاره کرد که چندی قبل رسانه های فرانسوی را متهم کرد که در قبال مارین لوپن (Marine Le Pen)، دیگر رقیب خود از این جناح رفتار جانبدارانه ای دارند. برخی دیگر از نامزدهایی که از پشتوانه مردمی ضعیف تری برخوردارند نیز نسبت به عملکرد رسانه ها منتقد بوده و نحوه پوشش آن ها را بی طرفانه نمی دانند. در این ارتباط سخنگوی ژان لاسال (Jean Lassalle)، از نامزدهای جناح ضد سرمایه داری چندی قبل در مصاحبه ای با شبکه رادیویی فرانس انفو اظهار داشت که بسیاری از رسانه ها در برخورد با نامزدهای مختلف شیوه یکسانی اتخاذ نمی کنند. وی افزود: این انتخابات مسخره است و این برای اولین بار نیست، چون اساسا سیاستمداران فاسد شده اند و ما هم از همان ها هستیم، اما  هیچگاه تصور نمی کردیم که خبرنگاران و رسانه ها هم تا این حد بی مسئولیت و فاسد باشند. به گفته وی بیش از ۹۵ درصد رسانه های فرانسه توسط سرمایه داران و مسئولان ۴۰ شرکت برتر بورسی اداره می شوند از همین رو می توان به کم بودن نقش مثبت و خیرخواهانه آن ها پی برد.

علاوه بر آن، نکته ای که در این دوره از انتخابات بسیار مشهود است این می باشد که حامیان تفکر "ضد سیستم" از موقعیت برتری نسبت به سال های پیش برخوردار شده اند. به طور مثال با جمع آرای هواداران نامزدهایی مانند فیلیپپ پوتو (Philippe Poutou)، فابین روسل (Fabien Roussel)، اریک زمور (Eric Zemmour)، ژان لوک ملانشون (Jean-Luc Mélenchon)، یانیک ژادو (Yannick Jadot)، ناتالی آرتو (Nathalie Arthaud)، مارین لوپن (Marine Le Pen) و ... عملا بیش از ۴۰ درصد رای دهندگان حاضرند به احزاب و نامزدهای ضد سیستم رای دهند و این امر سبب نگرانی صاحبان قدرت و روسای شرکت ها و کارخانه های بزرگ در فرانسه شده است.

البته ناظران سیاسی فرانسه معتقدند که ریشه بسیاری از این موضع گیری ها بیشتر نارضایتی های اجتماعی و اقتصادی است تا پیوستن به دیدگاه های سیاسی نامزدهای ضد سیستم حاکمیتی. حتی بسیاری نگران آن    می باشند که موضوع اصلاح ساختار سیاسی کشور وگذر از جمهوری پنجم در فرانسه به جد مطرح شود، زیرا از دید منتقدان وضعیت کنونی سیاست و اقتصاد بازار که اساس کشور بر آن بنا شده، به شدت آلوده می باشد.

به همین دلیل هم اکنون تفکر سیاسی غالب که بخش قابل توجهی از نامزدهای انتخاباتی با تفاوت های جزیی بدان باور دارند، این است که امروز شکاف سیاسی حاکم در فرانسه دیگر بین دو جناح چپ و راست نبوده، بلکه در اصل تقسیم بندی جدید سیاسی بین هواداران و مخالفان تجارت آزاد و جهانی شدن است. از همین رو پیوستن به تفکرات ضد سیستمی از سوی مردم الزاما به معنای پذیرش مدل های پیشنهادی رقبای ماکرون نبوده، بلکه بیش تر به این دلیل است که آن ها معتقدند سیستم سیاسی- اقتصادی فعلی مبتنی بر اقتصاد بازار دیگر جواب نمی دهد و باید جایگزین شود.

موقعیت بد رسانه ها

در چنین شرایطی که نوعی بدبینی کلی به سیاسیون در مردم فرانسه شکل گرفته است و در حالی که هنوز برخی کماکان معتقدند که رسانه ها قدرت چهارم دمکراسی می باشند، جای این سوال مطرح است که آیا به راستی رسانه های فرانسوی در این انتخابات سرنوشت ساز تاثیر مهمی بر شکل دهی افکار عمومی دارند؟ برای پاسخ به این سوال شاید نگاهی به وضعیت فروش روزنامه ها و مجلات، همچنین آمارهای منتشره در مورد میزان مخاطبین رسانه های صوتی-تصویری فرانسه تا حدودی مشخص سازد که هیچ گاه شمار مخاطبین این رسانه ها تا بدین حد پایین و ضعیف نبوده است.

از طرفی واکنش مردم نسبت به نوع موضوعات پردازش شده از سوی رسانه ها متفاوت است. هنگامی که یک نشریه یا روزنامه یا حتی یکی از رسانه های صوتی یا تصویری در مورد مسائلی چون فساد مالی یا اخلاقی یک مقام سیاسی تحقیق کرده، مطلب و گزارش منتشر می سازد، با استقبال خوب مخاطبین روبرو می شود.

در این نوع مسائل رسانه ها از قدرت و تاثیر گذاری بایسته برخوردار می باشند. به طور مثال پیش تر در انتخابات قبلی در مورد پرونده برخی نامزدهای ریاست جمهوری (مانند رسوایی مربوط به همسر فرانسوا فیون) چنین تاثیرگذاری هایی دیده شده است. اما در ایام انتخاباتی کنونی بسیاری از موضع گیری ها و نحوه پوشش اخبار  مورد انتقاد بسیاری از مردم و حتی ناظران سیاسی قرار داشته است.

فضای مجازی

به موازات پوشش اخبار و تحولات انتخاباتی در رسانه های کلاسیک در قالب خبر، مصاحبه، پیامِ نامزدها و ... انتشار اخبار و مطالب انتخاباتی از سوی نامزدها در فضای مجازی نیز یکی دیگر از شیوه هایی است که در این دوره نسبت به دوره های قبل از رونق بیشتری برخوردار بوده است.

حتی برخی از نامزدها مانند ژان لوک ملانشون (Jean-Luc Mélenchon) از تکنیک هایی و شیوه های جدید مانند هولوگرام برای برگزاری سخنرانی ها و میتینگ های هم زمان خود در چند شهر استفاده می کنند و همین امر در فضای مجازی با استقبال زیاد مخاطبین روبرو بوده است.

به رغم آن که در این دوره از انتخابات تقریبا برای همه رای دهندگان با هر سلیقه ای نامزدی وجود دارد، از چپ تروتسکی (فردی مانند ناتالی آرتو) گرفته تا راست رادیکال افراطی  (شخصی مانند اریک زمور)، نتایج برخی نظرسنجی ها صورت گرفته حاکی است که میزان مشارکت مردمی در این انتخابات در مقایسه با  سال ۲۰۱۷ (با ۷۷/۷۷ درصد مشارکت) پائین تر بوده است.  

از طرفی برخی نظرسنجی ها مانند نظرسنجی "موسسه مونتین" (Institut Montaigne) که به تازگی انجام شده، حاکی است که ۶۳ درصد جوانان ۲۴-۱۸ ساله می گویند از نظر فکری هیچ احساس قرابتی به احزاب موجود در انتخابات ندارند، اما نمی توان منکر این واقعیت شد که فضای مجازی بسیار مورد توجه جوانان خصوصا جوانانی که به نوعی رای اولی هستند، می باشد.

طبق همین نظرسنجی ها سه چهارم جوانان ۲۵-۱۸ ساله اطلاعات خود در خصوص انتخابات را نه از رسانه ها بلکه از طریق شبکه های اجتماعی یا اینترنت به ویژه از طریق گوشی های هوشمند کسب می کنند. همین نظرسنجی ها حاکی است که ۷۶ درصد افراد ۱۹ تا ۳۴ سال معتقدند که تلفن آن ها بدون نرم افزار کاربردی ندارد.  

از همین رو هم رسانه های کلاسیک و هم ستادهای انتخاباتی نامزدهای موجود می کوشند با در نظر گرفتن  اشتیاق جوانان به فضای مجازی نسبت به جذب و ترغیب آن ها به مشارکت در انتخابات ریاست جمهوری اقدام کنند. در این خصوص شیوه های جدیدی چون معرفی برنامه ها و مواضع نامزدهای مورد نظر در فضای مجازی را در پیش گرفته اند. به همین دلیل بسیاری از رسانه ها بر آن شدند که برای این دسته از مخاطبین که در فضای مجازی فعال هستند، دست به کار شوند و در این خصوص برخی از رسانه ها با تغییر محتوی کلاسیک خود می کوشند توجه جوانان را به این رویداد مهم جلب نمایند.

یکی از ابتکارات رسانه های فرانسه برای تشویق رای دهندگان به حضور در انتخابات استفاده آن ها از پلتفرم هایی مانند توویچ (Twitch) است که می کوشند از این طریق ارتباط نزدیک تری با مخاطبین برقرار سازند.

همچنین شبکه خبری فرانس ۲ از اواخر ماه ژانویه گزیده مصاحبه هایی که به طور منظم با نامزدهای انتخاباتی انجام داده را بر روی شبکه های مجازی خود قرار می دهد. در همین ارتباط شبکه خبری ب اف ام (BFM) نیز گزیده مصاحبه های خود با نامزدها را از طریق توویچ (Twitch) و توئیتر باز پخش می کند.

چندین رسانه دیگر فرانسوی (۲۰ مینوت، آرته، ب اف ام، فرانس ۲۴، ار ت ال، ار ام س، ال ث ئی، ...) با همکاری خبرگزاری فرانسه (AFP) همچنین "گوگل فرانس" می کوشند با پخش برنامه های ویژه روشن سازی اخبار دروغین حول انتخابات و تبلیغات انتخاباتی، مخاطبین خود را نسبت به تحولات و اخبار درست انتخاباتی آگاه و آن ها را به مشارکت بیش تر در آن ترغیب سازند.

شبکه رادیویی فرانس انفو نیز برای جذب جوانان بازی ویدئویی با عنوان فایبر تایگر (FibreTigre) با محوریت  معرفی ایده ها و طرح های نامزدهای موجود روی سایت خود قرار داده است.

خوانندگان نشریه بروت (Brut) از طریق سایت آن می توانند آخرین واکنش ها، اظهار نظرها و مواضع نامزدها همچنین اخبار مرتبط با آن ها، ایده ها و برنامه های آن ها را دنبال کنند.

این نشریه با تاسی از کاری که روزنامه لوموند انجام داده، اطلاعات، نظرسنجی ها و ... را با دیدگاه و محتوایی جوانانه پسند به ویژه برای جذب رای اولی ها بر روی سایت خود قرار داده است. در اصل روزنامه لوموند با تخصیص بخشی به نام Speak up بر روی سایت خود سعی کرده به نوعی مطالب مورد علاقه رای اولی ها و رای دهندگان جوان را جمع آوری و منتشر سازد.

در این قسمت که در عین حال در گوشی های هوشمند به صورت اسنپ چت صورت می گیرد، لوموند با طرح سوالاتی برای مخاطبین جوان خود، می کوشد آن ها را به پاسخ گویی و واکنش وادارد. در حال حاضر "اسنپ چت" لوموند دارای علاقمندانی می باشد.

در همین ارتباط شبکه فرانس انفو نیز در برنامه ای که از ماه ژانویه روی تویچ (Twitch) برگزار می کند سعی دارد طعم و لذت بازی سیاسی را به مخاطبین خود برساند و آن ها را از حساسیت های سیاسی موجود آگاه سازد. در این برنامه که "بازی نقش ها" نام دارد از نامزدهای خیالیِ هر جریان و جناح سیاسی خواسته می شود که از اندیشه های خود دفاع کنند و در انتخاباتی که مخاطبین در آن مشارکت دارند، پیروز شوند. این برنامه به صورت زنده پخش می شود و مخاطبین با دادن رای های رنگی حین گفت و گو در آن مشارکت می کنند.

در ادامه این روند اپلیکیشن ها یا نرم افزارهای مختلفی نیز راه اندازی شده به طور مثال نرم افزار الیزه (Elyze) که سعی می کند پیشنهادات نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری را بدون اشاره به خود نامزدها طرح کند.

در این برنامه مانند نرم افزار تیندر (Tinder) مخاطب می تواند اندیشه های مختلف طرح شده را بدون توجه به نامزدها انتخاب کند. بدین ترتیب مخاطب تنها به پیشنهادات رای می دهد نه شخصِ نامزدها.

شبکه رادیو ار ت ال (RTL) نیز اقدام به راه اندازی یک اپلیکشن تخصصی نموده که در آن برنامه های نامزدهای مطرح در بخش های مختلف (فرهنگی، قدرت خرید، بیمه و تامین اجتماعی، ...) مقایسه شده و کاربر با استفاده از آن می تواند به راحتی دیدگاه های هر نامزد را در موضوع خاص مشاهده و مقایسه نماید. بعد از انتخاب ۵۰ پیشنهاد برتر، نرم افزار فوق دسته بندی از نامزدهایی که به انتخاب فرد نزدیک تر هستند، ارائه می دهد.

ابتکارات صورت گرفته در این زمینه متنوع است. به طور مثال از هفته گذشته یک رسانه به نام "هوگو دکریپت" (Hugo Décrypte) تلاش می کند با تمام نامزدها مصاحبه ای متفاوت ارائه دهد. در این مصاحبه که با عنوان "مصاحبه با چهره پنهان" نام دارد، هر نامزد در برابر اکران بزرگی قرارگرفته که بر روی آن گردونه ای مجازی و لمسی دیده می شود که با هر تماس وی می تواند جلوی گردش این گردونه را گرفته و با توقف آن یک سوال، یک خاطره، یک کارت، یک نقل قول و ... ظاهر می شود و نامزد مورد نظر در مورد آن اظهار نظر می کند و دیدگاه خود را نسبت به آن اما به نوعی مرتبط با انتخابات بیان می کند. بدین ترتیب مخاطب می تواند دیدگاه های غیر رسمی اما مرتبط با انتخابات را بهتر متوجه شود.

بی تردید ابتکارات صورت گرفته در این دوره از انتخابات ریاست جمهوری نقش مهمی در متحول کردن شیوه های ارتباطاتی رسانه ها با مردم داشته است، اما در همین حال باید دید این تدابیر رسانه های فرانسوی  درعمل تا چه حد بر میزان مشارکت مردمی و نقش آفرینی آن ها می تواند تاثیرگذار باشد. م/د

پاریس، فروردین ۱۴۰۱