۲۵ آذر ۱۴۰۳ - ۰۵:۵۸
تصوف در بوسنی و هرزگوین

بر اساس اطلاعات مجله «کلام الشفا» که توسط تکیه مسعودیه در شهر کاچونی، نزدیک سارایوو، در بوسنی و هرزگوین منتشر می‌شود، امروزه در مجموع ۵۶ مکان برای اجرای مجلس ذکر وجود دارد. از این ۵۶ مکان، ۱۷ مورد به معنای واقعی کلمه تکیه هستند، به عبارت دیگر، مراکزی با ساختمان‌ها و اتاق‌های همراه که در آن‌ها مجلس ذکر برگزار می‌شود و شامل محل‌های اقامت، آشپزخانه‌ها، اتاق‌هایی که شیخ در آن‌ها اقامت دارد و غیره می شود.

در مجموع ۱۶ مکان، زاویه هستند که عمدتاً خانه‌های خصوصی یا بخش‌هایی از آن‌ها هستند که در ابتدا برای زندگی درویشان پیش‌بینی نشده بودند. الباقی، مساجد هستند که در آن‌ها نیز ذکر اجرا می‌شود. ۸۴ درصد یا به‌طور کلی ۴۷ مورد از این مکان‌ها امروزه متعلق به طریقت نقشبندیه‌ هستند، که به‌طور قاطع رایج ترین طریقت در بوسنی و هرزگوین است، در حالی که پنج تکیه متعلق به قادریه‌ها، سه تکیه متعلق به رفاعیه‌ها و تنها یک تکیه (در اطراف توزلا) متعلق به شاذلیه‌ها است.

تصوف در بوسنی و هرزگوین

همه‌ی تکیه‌ها تحت نظر مرکز طریقت بوسنی و هرزگوین نیستند؛ برای مثال، اکثر تکیه‌های قادریه، تنها تکیه شاذلیه و تمامی تکیه‌های رفاعیه در بوسنی خارج از نظارت مرکز طریقت های بوسنی و هرزگوین هستند. رفاعیه‌ها امروزه در سارایوو، وارش و سربرنیک و شاذلیه‌ها در اطراف توزلا حضور دارند.

شرح عکس موجود نیست.

تکیه‌های بوسنیایی اصولاً از دوران عثمانی به‌جا مانده‌اند، اما تکیه‌های جدیدی نیز وجود دارند، مانند تکیه میتاش در سارایوو. این گروه‌ها عمدتاً تحت حمایت و ذیل ساختار جامعه اسلامی فعالیت می‌کنند (اگرچه به‌عنوان انجمن‌های شهروندی ثبت شده‌اند)، اما باید توجه داشت که فرقه‌های درویشی به‌طور سنتی استقلال خاصی در برابر جامعه اسلامی بوسنی و هرزگوین داشتند. هر طریقت اصولاً باید به‌عنوان یک گروه مستقل عمل کند، بدون نظارت نهاد مرکزی، اما با اجازه صریح یا ضمنی آن. امروز هیچ‌گونه تکیه‌ای از طریقت خلوتیه در بوسنی وجود ندارد، اگرچه در اوایل قرن ۱۶ (قبل از ۱۵۳۱) آن‌ها در مرکز سارایوو یک خانقاه داشتند، در محل مدرسه‌ی غازی خسروبیگ امروزی. این مکان نوعی «مرکز تصوف» بود، جایی که شیخ‌ها تربیت می‌شدند و طبق قوانین سختگیرانه زندگی می‌کردند (Ćehajić, ۱۹۸۶: ۸۳). خلوتیه‌ همچنین در ویشه‌گراد، رودوم، ‌بیلیینا و توزلا تکیه‌هایی داشتند. تا دهه ۱۹۳۰ این طریقت عملاً از بوسنی ناپدید شد و تا پایان جنگ جهانی دوم هیچ تکیه‌ی فعال دیگری نداشت.

طریقت مولویه نیز دیگر وجود ندارند، اما پروژه بازسازی تکیه تاریخی عیسی ‌بیگ در بندباشی، در سارایوو، که به مولویه تعلق داشت و اولین و قدیمی‌ترین تکیه در بوسنی بود، در حال اجراست. این تکیه را در حدود سال ۱۴۶۲ بنیان‌گذار سارایوو و نووی‌پازار، عیسی بیگ عیساکوویچ، بنا کرد. این تکیه در سال ۱۹۵۷ تخریب شد. پس از تصمیم به ممنوعیت فعالیت تکیه‌ها در سال ۱۹۵۲، هشت تکیه دیگر در بوسنی تخریب شدند و طریقت‌ها از طریق اجتماعات مذهبی خانگی و محلی ادامه یافتند. این امر قطعاً جانشینی برخی طریقت‌ها را دشوار یا کاملاً متوقف کرد، زیرا تمام مراسم و آیین‌های همراه نیز ممنوع شده بودند.

حسب جایگاه شیوخ خود، تکیه‌های نقشبندیه در ووکلیچما-ژیوچیچیما (بنیان‌گذار حسین‌بابا زوکیچ) و در روستای اوگلاوکا در نزدیکی شهر فوینیتسا، به رهبری شیخ عبدالرحمان سیری، نیز معتبر بودند. سلطان محمد دوم با فرمانی این تکیه دوم را از تمام مالیات‌ها و هزینه‌ها معاف کرد (Ćehajić, ۱۹۸۹: ۵۶). نقشبندیه‌ها در بوسنی از قرن پانزدهم پدیدار شدند و در قرون هجدهم و نوزدهم به اوج خود رسیدند. حاجی حافظ حسنیه نوماناگیچ (۱۸۵۳-۱۹۳۱) و حاجی شیخ بهاءالدین حاجیمیلیچ به گمانی آخرین شیخ‌های بزرگ بوسنی بودند. اولی مسئول تکیه‌ای در تراونیک، نزد مسجد ینی، و دومی مسئول تکیه‌ای در ژیوچیچیما بود. خانواده حاجیمیلیچ، با قدیمی‌ترین سنت تصوف در بوسنی و احتمالاً در بالکان، چندین شیخ از طریقت نقشبندیه را پرورش داده‌اند. اخیراً در کاچونی تکیه‌ای بسیار روزآمد به نام مسعودیه افتتاح شده است، که بزرگترین تکیه در بالکان است و بیمارستانی (خسته خانه) برای درمان اعتیاد به مواد مخدر، الکل، تروماهای مختلف و بیماری‌های روانی، صرع، بی‌خوابی، بیماری‌های پوستی شدید و غیره دارد.

تصوف در بوسنی و هرزگوین

نقشبندیه‌ها به طور سنتی به علمای سنی نزدیک بودند و امروزه جامعه اسلامی گاهی اوقات امام‌ها و افرادی را برای جایگاه شیخ در رده‌های درویشی منصوب می‌کند.

قادریه‌ها امروزه تکیه‌هایی در سارایوو، زوورنیک، تراونیک و یائیتسه دارند. در سارایوو تکیه معروف حاجی سینان (سلاح‌دار مصطفی پاشا) از سال ۱۶۴۰ وجود دارد. در گذشته اینجا بیمارستانی برای بیماران روانی بود و اولین شیخ شناخته شده آن، حسن کایمییا (که در ۱۶۹۱ درگذشت)، با استفاده از گیاهان دارویی و مرهم‌ها و با نوشتن و دعا درمان می‌کرد. بخشی از این تکیه تاریخی در دوره حاکمیت اتریشی‌ها آسیب دید، در سال ۱۹۵۶ ترمیم شد و اخیراً پس از جنگ‌های دهه ۱۹۹۰ دوباره بازسازی گردید.

تکیه‌های فعال، به طور معمول، همیشه در زمان برگزاری مجلس ذکر باز هستند (معمولاً شب‌های پنج‌شنبه، یا به ندرت شب‌های جمعه یا یکشنبه)، و تعداد کمتری از آن‌ها به طور دائمی باز هستند، زیرا مسئول ویژه دارند. برخی از تکیه‌ها به تازگی ساخته شده‌اند، مانند تکیه‌ی میتاش در سارایوو که شیخ آن اجازه نامه خود را از مسعود افندی حاجیمیلیچ دریافت کرده و امروزه تعداد زیادی پیرو، به‌ویژه در میان جوانان، دارد. با این حال، تعداد بسیار کمی از تکیه‌ها به طور دائم فعال هستند یا به طور مداوم باز هستند و مسئولی دارند که می‌تواند در هر زمان مهمانان را پذیرش کند. حتی در تکیه‌ی حاجی‌سینان که یک بنای تاریخی با اهمیت بسیار زیاد است، تنها گهگاه کسی به آنجا می‌رود تا اتاق‌ها را باز کند و کارهای معمولی را انجام دهد. این تکیه همچنین یک کتابخانه نسبتاً چشمگیر دارد.