راولپندی، شهری با تاریخچه‌ای غنی و فرهنگی متنوع، گواه خاموش بر حضور پررنگ جوامع هندو و سیک در گذشته است. با وجود حضور حدود ۷,۰۰۰ هندو در دو شهر دوقلوی راولپندی و اسلام‌آباد، تنها دو معبد فعال برای تأمین نیازهای روحانی و مذهبی آن‌ها باقی مانده است. در همین حال، جامعه سیک حتی یک گوردوارای فعال هم ندارد که این امر نمایانگر بی‌توجهی به زیرساخت‌های مذهبی اقلیت‌ها است. 

شهری با تنوع از دست رفته 

پیش از تقسیم شبه‌قاره هند، راولپندی شهری چنددینی بود و خانه‌ای برای ترکیب پرجنب‌وجوش هندوها، سیک‌ها و مسلمانان به شمار می‌رفت. اما پس از مهاجرت اکثر ساکنان هندو و سیک به هند، اماکن مذهبی آن‌ها باقی ماند. با گذشت زمان، بسیاری از این معابد و گوردواراها به حال خود رها شده و یا به مقاصد دیگر مورد استفاده قرار گرفتند. اداره اوقاف که مسئول حفاظت از این اماکن است، در نگهداری و بازسازی آن‌ها ناکام مانده است. 

امکانات محدود برای عبادت 

معبد شری کریشنا در کباری بازار و معبد بالمیک سوامی جی در گریسی لاینز تنها دو معبد فعال در راولپندی هستند. اما فضای کوچک و امکانات محدود این معابد، پذیرش جمعیت رو به رشد هندوها را دشوار می‌سازد، به‌ویژه در جشن‌هایی مانند هولی و دیوالی. نبود ناقوس‌های معبد و تعداد کم شرکت‌کنندگان در مراسم روزانه، محدودیت‌های جامعه هندو را نشان می‌دهد. 

سیک‌ها با مشکلات بیشتری مواجه هستند، زیرا هیچ گوردوارای فعالی در این شهر وجود ندارد و آن‌ها مجبور به سفر به پنجا صاحب حسن ابدال برای عبادت هستند. همچنین، نبود یک زمین مناسب برای سوزاندن اجساد و یک دارام‌شالا نیز به مشکلات آن‌ها افزوده است. 

میراث معماری در حال زوال 

مناطق قدیمی شهر راولپندی، مانند کریشن‌پورا، اکال‌گره و موهن‌پورا، همچنان دارای چندین معبد و گوردوارای فرسوده هستند. این سازه‌ها که شاهکارهای معماری دوره مغول هستند، با وجود وضعیت خراب، همچنان باشکوه باقی مانده‌اند. معبد شری کریشنا که در سال ۱۸۹۷ ساخته شد و معبد بالمیک سوامی جی که در سال ۱۹۳۵ بنا شد، همچنان میزبان مراسم محدود مذهبی هستند. اما سایر معابد تاریخی، مانند معبد گانش در بازار بهابهره و معبد موهن در لندا بازار، به شدت نیازمند بازسازی هستند. 

تأثیر بی‌توجهی و خرابکاری 

بی‌توجهی به این اماکن میراثی با اقدامات خرابکارانه، به‌ویژه پس از تراژدی مسجد بابری در هند در سال ۱۹۹۳، تشدید شد. در آن زمان، گروه‌های خشمگین چندین معبد را در راولپندی تخریب یا سوزاندند. بسیاری از این مکان‌ها با ساختمان‌های تجاری جایگزین شدند که اهمیت تاریخی و فرهنگی آن‌ها را از بین برد. 

تلاش‌های ناموفق برای بازسازی 

در سال ۲۰۲۰، اداره توسعه راولپندی (RDA) طرحی برای بازسازی هفت معبد با اختصاص ۵۰ میلیون روپیه به‌منظور ترویج گردشگری مذهبی تهیه کرد. اما این پروژه پس از دستگیری کمیسر سابق راولپندی در یک پرونده جداگانه به حال تعلیق درآمد. در حالی که رئیس RDA، طارق مرتضی، از احیای این پروژه خبر داده است، پیشرفت همچنان کند بوده و مطالعات جدید امکان‌سنجی در حال انجام است. 

مطالبات جامعه 

رهبران شورای رفاه اجتماعی هندو و سیک پاکستان، از جمله رئیس سردار هیرا لعل، خواستار ساخت یک معبد بزرگ، یک گوردوارا، یک زمین سوزاندن اجساد و یک دارام‌شالا شده‌اند. آن‌ها همچنین نیاز به بهبود امکانات در زمین سوزاندن اجساد جاده تیپو که در دهه‌های اخیر با تخریب محیط‌زیست مواجه شده است را برجسته کرده‌اند. 

نتیجه‌گیری 

معابد و گوردواراهای نادیده گرفته‌شده راولپندی به‌عنوان یادبودی از بافت دینی متنوع گذشته این شهر باقی مانده‌اند. احیای این اماکن میراثی نه تنها یک وظیفه در جهت حفظ تاریخ است، بلکه تضمینی برای حقوق و شأن اقلیت‌های مذهبی محسوب می‌شود. در حالی که وعده‌های بازسازی امیدی را ایجاد می‌کند، تلاش‌های هماهنگ برای تبدیل این برنامه‌ها به واقعیت و تقویت احترام به تمامی ادیان ضروری است.

https://tribune.com.pk/story/2379805/a-tale-of-the-overlooked-temples-of-rawalpindi