بی نظیر بوتو (۲۱ ژوئن ۱۹۵۳ – ۲۷ دسامبر ۲۰۰۷) سیاستمدار پیشگام پاکستانی و نمادی جهانی بود که در چشم‌انداز مردسالار سیاست، سقف‌های شیشه‌ای را شکست و نخستین زنی شد که رهبری یک کشور مسلمان را بر عهده گرفت. او دو بار به عنوان نخست‌وزیر پاکستان انتخاب شد (۱۹۸۸ تا ۱۹۹۰ و ۱۹۹۳ تا ۱۹۹۶). زندگی او آمیخته با جاه‌طلبی سیاسی، مقاومت در برابر دیکتاتوری، مناقشه و در نهایت شهادت بود. او در بستر سیاست دودمانی، رهبری زنانه، و مبارزه دموکراتیک در آسیای جنوبی، شخصیتی نمادین به شمار می‌رود.

اوایل زندگی و تحصیلات

بی نظیر در کراچی و در خانواده‌ی بانفوذ بوتو متولد شد. پدرش ذوالفقار علی بوتو بنیان‌گذار حزب مردم پاکستان (PPP) و نخست‌وزیر و رئیس‌جمهور پیشین این کشور بود. از همان سنین کم، بی نظیر با گفت‌وگوهای سیاسی و مسائل ملی آشنا شد.

او تحصیلات ابتدایی خود را در مدرسه گرامر کراچی و مدرسه راهبه‌های کراچی گذراند، سپس وارد کالج رادکلیف در دانشگاه هاروارد شد و در سال ۱۹۷۳ در رشته حکومت فارغ‌التحصیل شد. سپس برای ادامه تحصیل به دانشگاه آکسفورد رفت و در رشته‌های فلسفه، سیاست و اقتصاد تحصیل کرد. او ریاست اتحادیه آکسفورد را نیز بر عهده داشت که نشانه‌ای اولیه از استعداد رهبری‌اش بود.

بیداری سیاسی و تبعید
مسیر سیاسی بی نظیر پس از کودتای نظامی ژنرال محمد ضیاءالحق در سال ۱۹۷۷ و سرنگونی پدرش به طور تراژیکی تغییر کرد. در سال ۱۹۷۹، ذوالفقار بوتو در شرایطی بحث‌برانگیز اعدام شد؛ رخدادی که عزم بی نظیر را راسخ‌تر کرد.

از ۱۹۷۹ تا ۱۹۸۴ بارها در حصر خانگی قرار گرفت و پس از آن به لندن تبعید شد. در دوران تبعید، او رهبر نمادین و واقعی حزب مردم شد. او علی‌رغم خطرات، در سال ۱۹۸۶ پس از لغو حکومت نظامی به پاکستان بازگشت و مورد استقبال گسترده مردم قرار گرفت، نشانه‌ای از محبوبیت و رهبری بلامنازعش در اپوزیسیون.

نخست‌وزیری اول ) ۱۹۸۸–۱۹۹۰(

پس از مرگ مشکوک ضیاءالحق در سانحه هوایی سال ۱۹۸۸، انتخابات برگزار شد و حزب مردم به رهبری بی نظیر اکثریت کرسی‌ها را کسب کرد. او در ۳۵ سالگی، در تاریخ اول دسامبر ۱۹۸۸، به عنوان نخست‌وزیر پاکستان سوگند یاد کرد.

نخستین دوره او کوتاه اما پرچالش بود. دستگاه حکومتی و ارتش با سیاست‌های اصلاح‌طلبانه‌اش مخالفت می‌کردند. او برای توانمندسازی زنان، کاهش فقر و آزادی مطبوعات تلاش کرد، اما دولتش به اتهام فساد، پارتی‌بازی و ناکارآمدی اداری دچار بحران شد. در اوت ۱۹۹۰، رئیس‌جمهور غلام اسحاق خان دولت او را منحل کرد.

بازگشت به قدرت و دوره دوم ) ۱۹۹۳–۱۹۹۶(

در انتخابات سال ۱۹۹۳، حزب مردم بار دیگر به پیروزی رسید و بی نظیر بار دیگر نخست‌وزیر شد. او برنامه‌های خصوصی‌سازی، توسعه زیرساخت‌ها و اصلاحات اجتماعی را پیش برد، اما اتهامات فساد، نقض حقوق بشر و افزایش جرایم، دولتش را زیر سؤال برد.

همسرش آصف علی زرداری، که رسانه‌ها او را "آقای ده درصد" می‌نامیدند، به نماد فساد دولتی بدل شد. در نهایت، دولتش در سال ۱۹۹۶ توسط رئیس‌جمهور فاروق لغاری منحل شد.

مشکلات حقوقی، تبعید و حذف سیاسی ) ۱۹۹۷–۲۰۰۷(

در انتخابات ۱۹۹۷، حزب مردم شکست سختی خورد و نواز شریف قدرت را به دست گرفت. پرونده‌های فساد علیه بی نظیر و زرداری شدت گرفت و در سال ۱۹۹۹ هر دو توسط دادگاه لاهور محکوم شدند. هرچند دیوان عالی کشور بعدها این حکم را به دلیل مداخلات دولتی لغو کرد، اما بی نظیر همچنان درگیر پرونده‌های قضایی بود.

پس از کودتای نظامی پرویز مشرف در سال ۱۹۹۹، او در تبعیدی خودخواسته در لندن و دبی ماند و بازگشتش با خطر بازداشت روبه‌رو بود. مذاکرات با دولت نظامی به دلیل پافشاری‌اش بر لغو تمام اتهامات، به نتیجه نرسید.

در سال ۲۰۰۲، قانونی تصویب شد که نخست‌وزیران دو دوره‌ای را از نامزدی مجدد محروم می‌کرد. همچنین قانون جدیدی، افراد محکوم را از رهبری احزاب منع می‌کرد. حزب مردم با ترفندی قانونی به نام‌نویسی شاخه جدیدی به نام حزب مردم پارلمانتاریان (PPPP) توانست در انتخابات شرکت کند و رأی بالایی کسب کند، اما بی نظیر همچنان از صحنه رسمی حذف شده بود.

بازگشت و ترور

در سال ۲۰۰۷، پس از مذاکرات با مشرف و اعلام عفو قضایی، بی نظیر بوتو پس از هشت سال تبعید به کراچی بازگشت. بازگشت او با استقبال گسترده مردمی همراه بود، اما در همان روز هدف حمله انتحاری قرار گرفت و بیش از ۱۳۰ تن از هوادارانش کشته شدند.

با وجود خطرات، او در کارزار انتخاباتی فعال ماند تا اینکه در ۲۷ دسامبر ۲۰۰۷، پس از سخنرانی در تجمعی در راولپندی، در حمله‌ای انتحاری ترور شد. مرگ او نه تنها پاکستان، بلکه جهان را تکان داد و میلیون‌ها نفر در سوگ نماد دموکراسی و مقاومت گریستند.

میراث و انتقادها

بی نظیر بوتو از دید هوادارانش، نماد زن مسلمان مترقی، رهبر دموکرات، و صدای آزادی‌خواهی بود. شجاعت، فصاحت و کاریزمای سیاسی‌اش الهام‌بخش بسیاری شد.

با این حال، منتقدان به فساد گسترده، ناکارآمدی دولتی، و ادامه سنت سیاست خانوادگی در دوره‌های حکومت او اشاره می‌کنند. همسرش آصف زرداری بعداً به ریاست‌جمهوری رسید (۲۰۰۸–۲۰۱۳) و راه او را ادامه داد، گرچه با جنجال‌ها و مخالفت‌ها همراه بود.

آثار او، از جمله دختر شرق )۱۹۸۸(و آشتی: اسلام، دموکراسی و غرب (۲۰۰۸، منتشر شده پس از مرگش)، بازتاب‌دهنده آرمان‌های او برای پیوند دادن ارزش‌های اسلامی با دموکراسی مدرن است.

نتیجه‌گیری
زندگی بی نظیر بوتو روایتی دردناک اما شجاعانه از رهبری، تناقض و فداکاری است. او به‌عنوان نخستین زن رهبر یک کشور مسلمان، الگوی مقاومت و پیشرفت در جامعه‌ای مردسالار بود. با این حال، کارنامه سیاسی‌اش میان آرمان‌گرایی و واقعیت‌های سخت سیاست قدرت، دوگانه باقی می‌ماند.

ترور او، پاکستان را از یک صدای مهم دموکراتیک محروم کرد. اما میراث او در مبارزات مستمر برای عدالت، برابری و آزادی، همچنان زنده است.

” برای زنان رهبر، موانع بیشترند، انتظارات بیشترند، فشارها بیشترند، و معیارهای دوگانه بیشتر“
 — بی نظیر بوتو

https://www.britannica.com/explore/100women/profiles/benazir-bhutto