جماعت تبلیغ چیست:

 یکی از جنبش‌های اسلامی معاصر است. مولوی محمدالیاس کندالوی از اهل تسنن مذهب حنفی (1885-1944)  در سال ۱۹۲۶ این جنبش را به منظور تبلیغ اسلام، از منطقه ای به نام نظام الدین در نزدیکی دهلی هند آغاز کرد. هدف از جماعت تبلیغ در زمان تاسیس یاد دادن دین به خصوص احکام دین به مسلمانان ناآگاه بود.

مولوی محمد الیاس

 مولوی محمد الیاس پس از فارغ التحصیلی از  حوزه علمیه دیوبند متوجه شد که در شبه قاره هند صدها میلیون مسلمان زندگی می کنند اما اکثر آنان غیر از مسلمان بودن هیچ چیز دیگری نمی دانند. حتی مناطقی در هندوستان وجود دارد که مسلمانان حتی کلمه طیبه لااله الاالله ومحمد (ص) رسول الله هم بلد نیستند. لذا او به این فکر افتاد که جنبشی آغاز شود و عده ای از مردم آگاه باید به مناطق مختلف و دور افتاده پخش شوند و به عموم مردم هم اصول دین را و هم احکام اسلامی مانند وضو، نماز، روزه و غیره را یاد دهند. البته منتقدین این جنبش نقد هایی به آن دارند که در ادامه به آن اشاره خواهیم نمود.

اصول جماعت تبلیغ:

 اصول این حرکت بر شش صفت بنا شده؛ اول کلمه طیبه لااله الاالله ومحمد رسول الله، دوم نماز، سوم علم وذکر، چهارم اکرام مسلمین (حمایت از مسلمانان)،  پنجم اخلاص نیت و ششم دعوت وتبلیغ.

اساس اعتقادی آغاز جماعت تبلیغ:

طرفداران جماعت تبلیغ اعتقاد دارند، آنها برای تبلیغ دین روشی را در پیش گرفته اند که انبیای الهی (ع) آن را دنبال کردند. رسول خدا (ص) در سخنرانی حجه الوداع مسئولیت تبلیغ دین را بر دوش امت خود گذاشت. در بخشی از آیه 110 سوره آل عمران در این باره اعلام شد: «شما (مسلمانان حقیقی) نیکوترین امتی هستید که پدیدار گشته‌اید (برای اصلاح بشر، که مردم را) به نیکوکاری امر می‌کنید و از بدکاری باز می‌دارید.» آنها معتقد اند، پس از وفات رسول خدا (ص) دین مبین اسلام توسط  اصحاب آن حضرت و بعدها توسط تابعی و تابع تابعین به مناطق مختلف جهان انتشار و گسترش پیدا کرد. این روند تا زمانی که حاکمان اسلامی قدرت و نفوذ خود را از دست نداده بودند ادامه یافت. اما پس از آن به مرور زمان این روند به سمت زوال رفت و فروکش کرد. در اوائل قرن بیستم مولوی الیاس (ره) وضعیت را به شدت وحشتناک دید و به فکر جنبشی افتاد تا مسلمانان دوره طلائی خود را باز یابند. بنابر این او جنبشی به نام «تبلیغی جماعت» را آغاز کرد که در عرض کمتر از یک قرن هم اکنون به یکی از بزرگترین جنبشهای تبلیغی دین تبدیل شده. مولوی الیاس و طرفداران او ادعا می کنند که آنها روش جدیدی را ابداع نکردند بلکه روش پیامبر گرامی اسلام (ص)را احیا کرده اند.

ممنوعیت تبلیغ سیاست و فقه در جماعت تبلیغ:

 مولوی الیاس برای جلوگیری از فتنه و بی نظمی از  روز تاسیس؛  سیاست و فقه را در جنبش خود ممنوع کرد. هیچ کس نباید با سیاست کاری داشته باشد و همچنین بر علوم فقه تاکید نکند.دین اسلام و هر آنچه که به دست ما رسیده باید تبلیغ شود، نه کم و نه بیش.

مکانیزم تبلیغ دین در جماعت تبلیغ:

گروههای 10 الی 15 نفره با تمام تجهیزات برای گذراندن روزها در مساجد بیرون می آیند. نام و فعالیت این گروه «گشت» می باشد. کمترین مدت زمان گشت 3 روز تا بیشترین آن 40 روز است. گشت 40 روز به نام «چله» معروف است و در بین طرفداران که به نام «یاران» معروف هستند «چله» جذابیت خاصی دارد. به طوریکه هر کسی بیشترین چله را رفته باشد در بین یاران احترام و کرامت بیشتری دارد. البته هرکه 3 چله رفته باشد، مرتبه او کامل شده است. دیگر او به گشت نرود هم اشکالی ندارد اما اگر برود برای او خوب است.

این گشت چند نفره یک امیر دارد. تمام کارها به دستور او انجام می شود. اعضای گشت لباسها و وسایل  خواب و استراحت را همراه خود دارند. پول لازم برای خوراک روزهای معین نیز باید در جیب داشته باشند. در قدیم اجاق گلی همراه داشتند و اکنون اجاق پیک نیک با خود حمل می کنند. این فرهنگ هنوز برای روستاها صدق می کند اما در شهرها در تمام مساجد تجهیزات لازم برای پخت غذا آماده است. یاران گشت با کوله پشتی (قدیم همراه بقچه) با صف راه می روند و ذکر می گویند. در طول مسیر  هر وقت با مسجدی روبرو شوند ؛ برای استراحت چند ساعت و یا چند روز در آن مسجد می مانند و یکی دو نفر مامور خرید و پخت غذا می شوند و دیگران داخل مسجد کار تبلیغی را آغاز می کنند. مردم محل یا روستا به این افراد احترام می گذارند و کمکهای لازم را انجام می دهند. پس از نماز جماعت و خواندن نماز های نافله کار تبلیغ را از مردم همان مسجد آغاز می کنند.

این سخنان معمولا جذاب است. حتی بعضی از افرادی که هیچ علمی از دین ندارند اما با رفتن به گشت به مرور زمان چند تا سخنرانی جذاب فرا می گیرند. در باره ایمان و روز معاد حرف می زنند و لزوم اصلاح روش زندگی و پرهیز از امور روزمره غیر مفید  . باید اصلاح شویم و غیره. بعد می گویند: «اگر کار و زندگی عادی را برای چند روز ترک نکنید و همراه ما نیایید، هرچه قدر تلاش کنید اصلاح نمی شوید. باید با تمام تعلقات قطع رابطه کنید تا خدا را دریابید. کدام یک از شما  حاضر هستید همراه ما بیایید؟.» بر حسب حاضرین تعدادی دستشان را بالا می برند و نام نویسی می کنند. اینگونه در جماعت تبلیغ یارگیری می شود. معمولا در یک مسجد یاران 3 روز می مانند و یارگیری می کنند. در وسطهای سفر آنهایی که برای 3 روزه آمده اند باز می گردند و یاران جدید جایگزین می شوند. دوره سفر این گشت 40 روزه است که معمولا امیر از اول تا آخر می ماند و تیم را هدایت می کند.

هدف اصلی گشت:

مولوی الیاس در اصل می خواست ایمان و نماز را به مسلمانان یاد بدهد. اما او در یافته بود که اگر به مردم بی سواد و عادی دهها بار هم طرز وضو گرفتن یاد دهد، باز هم آنها یاد نمی گیرند. لذا باید سیستمی باشد که اینجور افراد مدام تحت آموزش باشند تا درست و کامل یاد بگیرند. یعنی زمانی که یک گشت آغاز به کار کند، معنی این نیست که تمام این یاران معلم و مبلغ دین هستند بلکه در بین آنها تعداد کارآموزان زیاد هستند و آخر گشت آنها چیزهایی یاد می گیرند که به درد آخرتشان بخورد. سلام کردن و آدابهای دیگر زندگی اسلامی نیز در این گشتها یاد داده می شود. دعا ها، ذکرهای نماز، حفظ چند سوره از قرآن کریم  و چیزهای دیگری که لازمه زندگی اسلامی است در این گشتها یاد داده می شود. اما به هیچ وجه  از درسهای جهادی، انقلابی یا تشکیل حکومت یا اداره کشور با آموزه های اسلامی و مواردی از این قبیل  حرف زده نمی شود.

چه زمانی این گشتها راه می افتند؟:

در تمام سال و در تمام فصول بدون وقفه این کار در حال انجام است. اینگونه نیست که پس از اجتماع جهانی پخش می شوند. البته که پس از اجتماع به خانه و کاشانه خود باز می گردند و بلافاصله کار تبلیغی قبلی را آغاز می کنند. تیمهایی که از قبل از اجتماع از خانه رفتند بیرون و گشت 40 روزه به پایان نرسیده به اجتماع می روند و پس از اجتماع به جای بازگشتن به خانه، دوره 40 روزه را کامل می کنند و به خانه باز می گردند.

تفاوت اعتکاف و گشت:

اعتکاف در اهل تسنن نیز رایج است اما فقط در ماه رمضان. 10 روز آخر برای اعتکاف اختصاص داده شده است. تمام مساجد بنگلادش حد اقل یک نفر اعتکاف می کنند. باور این است که هر مسجدی که معتکف نداشته باشد، مورد خشم الهی واقع می شود. لذا دیده شده که اهل محل ولو با خرید شخصی برای ده روز (مثلا کارگری را می نشانند و اجرت 10 روز او را پیش پرداخت می کنند) در مسجد می گمارند تا نام این مسجد از دفتر خدا پاک نشود. البته این اتفاق قدیمها زیاد می افتاده اما  الان داوطلب برای اعتکاف زیاد شده. شخص اعتکاف کننده نمی تواند از اعتکاف خارج شود. اما در کار جماعت تبلیغ هر شخصی با اجازه امیر هر وقت می تواند از گشت خارج شود. مانع شرعی وجود ندارد اما امیر ناخشنود می شود.

حیطه کار جماعت تبلیغ:

 اول که از نظام آبادِ دهلی آغاز شده بود در شبه قاره هند محدود بود اما کم کم به نقاط مختلف جهان گسترش یافت. الان مبلغین این جنبش ادعا دارند در 120 کشور جهان فعالیت دارند.

چه قشرهایی از مردم و چرا جذب می شوند:

قبلا عرض شد، مردم کم سواد و بی سواد از دین ؛ بزرگترین جماعت این جنبش را تشکیل می دهند. هدف آنها صد در صد صرفا اخروی است و می خواهند از این طریق به بهشت بروند. یک عده دیگر پولدار نیز به این جنبش جذب شده اند که از راه های حلال و حرام ثروت اندوزی کرده اند. در آموزه های جماعت تبلیغ احادیثی وجود دارد که آنها را جلب می کنند. مثلا با گفتن یک بار سبحان الله در بهشت یک درختی به وجود می آید که سریع ترین اسب با دویدن 80 سال نمی تواند از سایه آن عبور کند. افراد پولدار متخلف و فاسد از اینگونه تسبیحات برداشت غلط می کنند و وارد جماعت تبلیغ می شوند و پول زیادی هم در «راه خدا» انفاق می کنند. در برگزاری اجتماع جهانی پول اینگونه افراد نقش اساسی را تعیین می کنند با آنکه افراد مخلص نیز زیاد هستند که برای این مراسم خرج می کنند. یکی دو دهه گذشته یک قشر سوم هم به جماعت تبلیغ ملحق شدند و آنها افراد تحصیل کرده هستند. پزشکان و مهندسین اغلب این قشر را تشکیل می دهند. شما وقتی به بیمارستانها مراجعه می کنید با پزشکان متخصصی  روبرو می شوید که با لباس دینی و با ریش بلند نشسته اند که به شما مشاوره بدهند. احتمال دارد اینگونه افراد از آنجایی که در طول روز وقت کمی برای عبادات پیدا می کنند و لذا برای رسیدن به خدا دنبال راه میانبر هستند و جماعت تبلیغ به آنها این فرصت را داده است. علت دیگر  می تواند این باشد که هر شخص دینداری در جامعه بنگلادش با نگاه مشکوک دیده می شود. «نکند این از جماعت اسلامی باشد یا نکند تروریست باشد». اما وقتی شما لباس تبلیغ جماعت می پوشید و اعلام کنید من تبلیغی هستم دیگر از تمام نگاه های تردید آمیز مصون می مانید. جماعت تبلیغ به خاطر سیاست بنیانگذار آن، ماری است که نیش نمی تواند بزند. اگر آمریکا و رژیم صهیونیستی بیایند و 150 میلیون مسلمان را بکشند، تبلیغ جماعت هیچ واکنشی نشان نخواهد داشت. او ذکر گفتن و گشتهای 40 روزه خود را ادامه خواهد داد. آمریکا و اسراییل هم با یاران تبلیغ جماعت کاری نخواهند داشت چون می دانند اینها برای استکبار و صهیونیسم کاری ندارند.

مرکز نظام الدین ، خواستگاه جماعت تبلیغ که هنوز مرکز اصلی در همینجا ست

سیستم اجتماع سالانه در جماعت تبلیغ بنگلادش :

 جنبش جماعت تبلیغ که در سال 1926 آغاز شد اول در منطقه ای به نام «میوات» در نزدیکی دهلی که مسلمانان در آن زیاد بودند آغاز شد. مرکز آن نظام الدین دهلی بود. بیش از یک دهه اول فعالیت این جنبش همان منطقه میوات محدود بود. در سال 1941، 3 سال قبل از فوت مولوی الیاس، او به فکر اجتماعت سالانه افتاد و در همان سال در مدرسه نوح در منطقه میوات اولین اجتماع جماعت تبلیغ برگزار شد. در آن اجتماع 25 هزار یار شرکت کردند. البته تا آن زمان در نقاط مختلف هندوستان این جنبش گسترش پیدا کرده بود. پس از این اجتماع که برای آن تبلیغ شده بود و افراد از نقاط مختلف هند آمده بودند، با سرعت بیشتری گسترش یافت. در سال 1946 در مسجد «کاکرائیل» در داکا اولین اجتماع منطقه بنگلا برگزار شد. هنوز منطقه بنگلا زیر نظر حکومت انگلیسی بود. سال 1948 انگلیسیها رفتند و هند و پاکستان جدا شد و در سال 1971 بنگلادش به عنوان یک کشور جدید استقلال یافت.

به هر حال سال 1948 اجتماع دوم در چیتاگونگ برگزار شد. بعد از وقفه 10 ساله، در سال 1958 در منطقه «نارایانگانج» در نزدیکی داکا مجددا اجتماع تبلیغ جماعت برگزار شد. هنوز این اجتماع تجمع محلی منطقه بنگلا بود. در سال 1966 در منطقه «تانگی» در نزدیکی داکا اجتماع برگزار شد که در آن علاوه بر مردم بنگلادش (پاکستان شرقی آن زمان) یارانی از هند و پاکستان غربی (پاکستان فعلی) نیز شرکت کردند. لذا در آن سال این تجمع «اجتماع جهانی» نام یافت. از سال 1967 دیگر هر سال این اجتماع جهانی برگزار می شود.

اجتماع جهانی درمنطقه تانگی بنگلادش :

تقریبا 65 هکتار زمین برای اجتماع جهانی اختصاص داده شده است. این زمین به خاطر جریان رودخانه (توراگ) از کنارش انتخاب شد. در سالهای اول تمام نیاز آبی از این رودخانه تامین می شد. زباله ها هم به این رودخانه ریخته می شدند. از آنجایی که در فصل زمستان در بنگلادش باران نمی بارد،  سومین جمعه ماه ژانویه  را برای آغاز اجتماع جهانی انتخاب کردند. جمعه پس از نماز جمعه  سخنرانیها (به اصطلاح این جنبش بیانات)  آغاز می شود و دو شنبه با مناجات آخر به پایان می رسد.

از سال 1966 تا سال 2010 اجتماع جهانی یک باره برگزار می شد. اما سال 2010 و پس از آن ازدحام جمعیت آنقدر زیاد شده بود که برگزار کنندگان دنبال چاره ای می گردیدند تا جمعیت را جا بدهند. در آن سال تصمیم گرفته شد که از سال 2011 در دو فاز اجتماع جهانی برگزار شود. بنگلادش 64 منطقه اداری دارد. تصمیم گرفته شد که در فاز اول از 32 منطقه و در فاز دوم 32 منطقه باقی مانده شرکت کنند. این مناطق تعیین گردید و اعلام شد. اما برای مهمانان خارجی هر دو اجتماع آزاد گذاشته شد. دولت بنگلادش در این کار سهیم است. از آنجایی که در بیانات علمای جماعت تبلیغ (که مربیان معروف هستند) هیچگونه حرفی از سیاست زده نمی شود، دولتها در بنگلادش همیشه حامی این اجتماع بوده اند. (البته برخی علت اصلی حمایت دولت را ؛ تزریق  میلیونها دلار همراه دهها هزار مهمان خارجی به اقتصاد بنگلادش ارزیابی می کنند).

اعتقاد عمومی در باره اجتماع جهانی: اعتقاد اول: مومنان وقتی دسته جمعی برای مناجات دست را بالا می برند خداوند حتما دعای آنان را مستجاب می کند. اعتقاد دوم: اجتماع جهانی از لحاظ تجمع مسلمانان دومین گردهمایی مسلمانان پس از حج است. لذا من که توانایی مالی برای رفتن به حج ندارم، در این تجمع شرکت می کنم تا فیوضات روحانی را بدست آورم. این اعتقاد افراد خارج از یاران جماعت تبلیغ است. لذا علاوه بر حضور یاران این جنبش، حضور افراد عادی اجتماع جهانی را پرشور می کند.

آماده سازی میدان تانگی برای اجتماع جهانی:

تمام مدارس قومی که زیر نظر مدرسه دیوبند هند فعالیت می کنند، به عنوان مراکز جماعت تبلیغ کار می کنند. اکثر معلمان و استادان این مدارس از یاران این جنبش هستند. مربی اصلی بنگلادش مولوی زبیر حسن است که مسجد کاکرائیل مرکز فعالیت  او است. تمام مدارس قومی در کار جماعت تبلیغ (نه در کار علوم دینی و برنامه های درسی- برنامه های درسی این مدارس از مدرسه دیوبند، ایالت اوتار پرادش گرفته می شود) با او در ارتباط هستند. یک ماه قبل از اجتماع جهانی مولانا زبیر حسن تیمهایی را برای آماده سازی میدان تانگی تعیین می کند. این تیمها که اکثرا مهارت و تجربه لازم را دارند کار را به پیش می برند.

عموما دانش آموزان (طلاب علوم دینی ) مدارس قومی میدان را آماده می کنند

در این کار هزاران نفر شبانه روز کار می کنند و صدها نفر فقط برای این داوطلبان غذا آماده می کنند. این افراد بابت کار خود پولی نمی گیرند اما مخارج دیگر را سرمایه دارانی  که قبلا عرض شد، تامین می کنند.

منبع آب و سرویسهای بهداشتی:

 قبلا تمام آب مورد نیاز از رودخانه توراگ تامین می شد. اما الان چاه های عمیق زده شده و با دستگاه آب را از زیر زمین بیرون می آورند و تالابهای زیادی پر از آب همیشه در خدمت حاضرین آماده است.

این آب قابل آشامیدن است و افراد با احتیاط از آن استفاده می کنند

این تصاویر که متعلق به مراسم امسال (هفته جاری دهه دوم دیماه 98 ) می باشد  بیش از 50 عدد از این تالابها در اطراف میدان تانگی زده شده تا یاران برای آشامیدن، وضو گرفتن و غسل کردن از آن استفاده کنند.

یاران در حال غسل کردن.

این آب از آنجایی که مستقیما از زیر زمین بیرون می آید کمی گرم است و در سرما ی این فصل از سال در بنگلادش قابل تحمل است.

خدمات پزشکی: شرکتهای داروسازی در حین اجتماع جهانی فرصت خوبی پیدا می کنند تا به مردم برسند. آنها در داخل و اطراف خیمه ها ایستگاه های کوچک دایر می کنند و پزشکان عمومی مستقر می کنند. این پزشکان رایگان مشاوره می دهند و دارو هم رایگان داده می شود.

سیستم سخنرانی: همانگونه که قبلا گفته شد، سخنرانی در اینجا «بیان»  گفته می شود. بیان دو نوع است. بیان عام و بیان خاص. زمان بیان عام تمام بلندگوها باز هستند و سراسر میدان صدای سخنران پخش می شود. اگر سخنران خارجی باشد، یک مترجم بیان او را در همان بلنگو ترجمه می کند. در زمان ترجمه سخنران ساکت می ماند. جالب این است که سخنرانان به زبانهای مختلف از جمله هندی، اردو، انگیلسی و غیره سخنرانی می کنند. گاهی سخنران اندونزییایی است و گاهی هم آفریقایی. اما در زمانی که سخنران بنگلادشی هستند، چه اتفاقی می افتد؟ حافظ جمال الدین می گوید: در خیمه های خارجی همزبانها جداگانه نشستند و برای هرکدام مترجمانی وجود دارند. آنجا بلندگوها مستقیما کار نمی کند. مترجمان با گوشی سخنرانی را گوش می کنند و برای مهمانان خارجی ترجمه همزمان انجام می دهند.

خیمه های ناشنوایان:

 شاید باور کردن  آن سخت باشد اما برای فهماندن مطالب به افراد ناشنوا نیز راهکاری تدارک دیده شده است. آنها در خیمه های مخصوص جا داده می شوند و آنجا افرادی هستند که با علامت دست و دهان سخنرانی را برای آنها بیان می کنند.

سخنرانی خاص:

برای گروه های مختلف سخنرانی های مختلف نیز تدارک دیده می شود. برای علمای دین، تحصیل کردگان سیستم آموزشی معمولی، دانشجویان و افراد روستا نشین جداگانه سخنرانی می شود. برای این سخنرانیهای مکان جداگانه ایجاد می شود و در هر مکان بلندگوهای جداگانه فعال می شوند.

صحنه اصلی سخنرانی

تشکیل گروه های گشت برای پخش شدن پس از اجتماع:

پس از اجتماع یک هزار و 500 الی یک هزار و 700 گشت به نقاط مختلف کشور اعزام می شوند. این گشتها 10 یا 15 نفره نیستند بلکه دهها یا صدها نفره هستند. در سه روز اجتماع هر روز ساعتهای معین برای یارگیری برای این گشتها اختصاص داده می شود. قبلا گفته شد که بسیاری از افراد برای کسب فیوضات معنوی به این مراسم می آیند . آنها پس از شنیدن سخنرانی ها آمادگی ذهنی پیدا می کنند برای رفتن به گشتها. لذا آنها ثبت نام می کنند و پس از اجتماع مستقیما اعزام می شوند.

انشعاب در جماعت تبلیغ:

 مولوی سعد کندالوی، از نوادگان مولوی الیاس کندالوی امیر خود خوانده جماعت تبلیغ از چند سال پیش سیستم شورا برای اداره کردن این جنبش را حذف کرده و سخنرانیهای بحث انگیز را مطرح کرده است. مخالفین او می گویند: مولانا سعد معصوم بودن بعضی از پیامبران را قبول ندارد. مثلا او گفته: حضرت موسی (ع) با سرپیچی از دستور الهی قوم خود را ترک کرد و قوم او مرتد شد. همچنین او گفته: دستگاه موبایل اگر دوربین دار باشد و همراه فرد باشد نماز او باطل است. از روی گوشی خواندن و یاد گرفتن قرآن حرام است. خواندن آیه های قرآن بدون فهم مطلب هیچ ثوابی ندارد. امامان جماعت، موذن، معلمان دین و سخنرانان دینی نباید در مقابل کارهای خود پول بگیرند. کما اینکه اصحاب رسول (ص) برای تبلیغ دین پول دریافت نکردند. لذا الان هم اگر کسی از این راه درآمد کسب کند حرام می شود. او حتی در موضعگیری ای عجیب گفته : "روسپیها زودتر از اینگونه افراد به بهشت می روند" لذا بعد از این موضعگیری او ؛ علمای هند، بنگلادش و پاکستان بسیار خشمگین شدند و علیه او موضعگیری کردند. اما بسیاری از افراد مولوی سعد را هنوز امیر خود می دانند. لذا قبلا که از سال 2011 اجتماع جهانی در دو فاز برگزار می شد، از سال 2018 فاز دوم را به دست حامیان مولانا سعد داده شد./

تهیه کننده گزارش : مجاهد الاسلام _ (به سفارش رایزنی فرهنگی سفارت ج.ا.ایران در بنگلادش )