گزارش معرفی

ظرفیت ها و امکانات

دانشگاه داکا - بنگلادش

مقدمه

دانشگاه داکا (که به اختصار DU نوشته می شود) بزرگترین و قدیمی ترین دانشگاه آموزشی و پژوهشی دولتی بنگلادش است که در منطقه شاهباگ این شهر واقع شده است. این  دانشگاه در سال 1921م بر اساس قانون «شورای قانونگذاری 1920 م  دانشگاه داکا- هند» تأسیس شد. نواب بهادر سر خواجه سلیم الله، که پیشگام دانشگاه در داکا بود، 600 جریب زمین از ملک خود را به این منظور اهدا کرد. نقشه دانشگاه داکا از دانشگاه های بریتانیا الگوبرداری شده است. در حال حاضر این دانشگاه بزرگ و قدیمی دارای 46,150 دانشجو و 1992 عضوهیئت علمی است.

دانشگاه داکا نقش قابل توجهی در تاریخ جدید بنگلادش ایفا کرده است. پس از تجزیه هند در سال 1947، بنگلادش ( پاکستان شرقی) به کانون مرکزی جنبش های مترقی و دموکراتیک در پاکستان تبدیل شد و دانشجویان و اساتید آن نقشی اساسی در ظهور ناسیونالیسم بنگالی و استقلال بنگلادش در سال 1971 ایفا کردند. این دانشگاه چهره های ماندگاری همچون : دکتر محمد یونس (برنده جایزه صلح نوبل 2006، پیشگام اقتصاد و سرمایه گذاری خرد در بنگلادش)، نور المؤمن (پیشرو ادبیات، تئاتر و فرهنگ بنگلادش که هم دانشجو و هم استاد دانشگاه داکا بود)، سراج الاسلام چودهوری (روشنفکر و نویسنده برجسته  کشور)، محمد عطا الکریم (فیزیکدان)، ابوالفتح (یکی از بنیانگذاران دیپلماسی جنوب آسیا)، بوددا دِب بَشو (شاعر بنگالی قرن بیستم)، لوتا شرینگ (نخست وزیر بوتان) و شیخ مجیب الرحمان (رهبر استقلال و پدر ملت بنگلادش) تربیت و تحویل جامعه بنگلادش داده است.

بر اساس رتبه بندی جهانی QS دانشگاه ها در سال 2023، دانشگاه داکا بالاترین رتبه در میان دانشگاههای بنگلادش را دارد و در رتبه بندی دانشگاه های جهانی تایمز در سال 2023 ، بین 601 تا 800 قرار گرفته است.

تاریخچه

محیط و فضایی که الان به نام دانشگاه داکا شناخته می شود، قبل از تأسیس این دانشگاه، ساختمان‌های سابق کالج داکا وابسته به دانشگاه کلکته در آن قرار داشت. در سال 1873م کالج داکا به پارک بهادر شاه و بعداً به خوابگاه کرجان (Curzon Hall) منتقل شد که اولین مؤسسه دانشگاهی داکا بود. تأسیس این دانشگاه در واقع جبران ابطال تقسیم بنگال در سال 1905 بود. این تقسیم، اکثریت مسلمان بنگال شرقی و آسام را به عنوان یک استان جداگانه، با مرکزیت و پایتختی داکا ایجاد کرد. لیگ مسلمانان سراسر هند (All India Muslim League)- که به تازگی در داکا تأسیس شده بود، با تمام وجود از این حرکت حمایت کرد.

ولی این تقسیم بندی در سال 1911 به دلیل مخالفت شدید کنگره ملی هند و هندوهای بنگالی لغو شد. یک هیئت مسلمان به رهبری نواب سر خواجه سلیم الله بهادر (نواب وقت داکا) که به تصمیم ابطال تقسیم بنگال به شدت معترض بود، خواستار تأسیس دانشگاه در داکا شد. لرد کرجان (Lord Curzon) برای جلب رضایت اکثریت توده های مسلمان بنگال شرقی، از این خواسته آنان حمایت کرد و اعلام نمود که دانشگاهی به عنوان مرکز عالی در داکا تأسیس خواهد شد. نواب سر سلیم الله، که پیشگام تاسیس دانشگاه داکا بود، 600 جریب زمین از ملک خود را به این منظور اهدا کرد. در سال 1913م قبل از اینکه طرح تاسیس دانشگاه شکل نهایی خود را پیدا کند، افکار عمومی نسبت بدان متمایل و اقناع شد. وزارت کشور وقتی در دسامبر 1913م تاسیس آن را تصویب کرد، سر فیلیپ جوزف هارتوگ (مدیرسابق دروس دانشگاه لندن به مدت 17 سال) به عنوان اولین رئیس دانشگاه داکا، منصوب شد. این دانشگاه در سال 1921م بر اساس « قانون سال 1920 شورای قانونگذاری هند دانشگاه داکا» و با الگو برداری از دانشگاه های بریتانیا تاسیس گردید.

لرد رونالدشی (Lord Ronaldshay) فرماندار بنگال وقتی بین سال های 1917 تا 1922م اولین رئیس (Chancellor) آن بود، نواب سید شمس هدی را به عضویت مادام العمر دانشگاه منصوب کرد. به توصیه هدی، لرد رونالدشی همچنین احمد فضل الرحمن را به عنوان اولین رئیس خوابگاه دانشجویی این دانشگاه برگزید.

فعالیت های آموزشی در این دانشگاه از 1 ژوئیه 1921م با گزینش 847 دانشجو در 3 دانشکده هنر، علوم و حقوق با 12 دپارتمان: سانسکریت و بنگالی، عربی و مطالعات اسلامی، فارسی و اردو، انگلیسی، آموزشی، تاریخ، فلسفه، اقتصاد و سیاست، فیزیک، شیمی، ریاضیات و حقوق و نیز با 3 خوابگاه دانشجویی برای دانشجویان بنام های خوابگاه سلیم الله مسلم، خوابگاه داکا و خوابگاه جاگان­نات آغاز شد.

زمانی که دانشجویان بنگلادشی برای مبارزه با سلطه زبان اردو به عنوان زبان رسمی در پاکستان شرقی ( بنگلادش کنونی ) به جریان مبارزات پیوستند، این دانشگاه نقش مهمی در جنبش زبان بنگالی ایفا کرد. دانشگاه داکا مرکز اصلی شروع جنبش استقلال با پیوستن دانشجویان به آن و اعتراض به دولت پاکستان بود. در این مسیر چندین دانشجو در جایی که امروز شهید مینار (برج شهید) قرار دارد، کشته شدند. پس از این حادثه، زبان بنگالی به عنوان زبان رسمی شناخته شد.

رؤسای دانشگاه داکا از آغاز تا کنون:

روسای دانشگاه داکا از طرف رئیس جمهور منصوب می شوند و طبق قانون، معاون رئیس جمهور در دانشگاه محسوب می شوند. در واقع ریاست دانشگاه بر عهده شخص رئیس جمهور است و فردی که از طرف او برای مدیریت دانشگاه تعیین می شود، معاون اوست. دوره تصدی ریاست دانشگاه داکا سه سال است ولی با نظر رئیس جمهوریک شخصی می تواند بیش از یک بار به عنوان رئیس دانشگاه منصوب شود.

اسامی رؤسای دانشگاه داکا از ابتدای تاسیس تاکنون عبارتند از :

	نام	از	تا
1	سر فیلیپ جوزف هارتوگ	1920	1925
2	پرفسور جی ایچ لانگلی	1926	1934
3	سر اِی اِف رحمان	1934	1936
4	دکتر آر سی مُجومدار	1937	1942
5	دکتر محمود حسن	1942	1948
6	دکتر اِس اِم حسین	1948	1953
7	دکتر دابلیو اِی جنکینس	1953	1956
8	(قاضی) محمد ابراحیم	1956	1958
9	(قاضی) حمود الرحمان	1958	1960
10	دکتر محمود حسین	1960	1963
11	دکتر محمد عثمان غنی	1963	1969
12	(قاضی) ابو سید چودهوری	1969	1972
13	دکتر مظفّر احمد چودهوری	1972	1973
14	دکتر عبد المُتین چودهوری	1973	1975
15	پرفسور محمد شمس الحق	1975	1976
16	دکتر فضل الحلیم چودهوری	1976	1983
17	دکتر ای. ک. ام صدیق	1983	1983
18	دکتر محمد شمس الحق	1983	1986
19	پرفسور عبد المنان	1986	1990
20	پرفسور محمد منیر الزمان میا	1990	1992
21	پرفسور اِماز الدین احمد	1992	1996
22	پرفسور شهید الدین احمد	1996	1996
23	پرفسور ای. ک. آزاد چودهوری	1996	2001
24	پرفسور انوار الله چودهوری	2001	2002
25	پرفسور ای. اِف. ام یوسف حیدر	2002	2002
26	پرفسور دکتر اس. ام. ای. فایض	2002	2009
27	پرفسور دکتر ای. ای. ام. اس. عارفین صدیق	2009	2017
28	پرفسور دکتر محمد اخترالزمان	از 2017

 (منبع: https://en.banglapedia.org/index.php/University_of_Dhaka )

محیط دانشگاه

دانشگاه داکا یک پردیس بسیار وسیع، با فضای سرسبز، درختان کهنسال و با ساختمان های مختلف، دانشکده ها، مسجد مرکزی، کتابخانه مرکزی، ساختمان های متعدد اداری و آموزشی، مجتمع های خوابگاهی دانشجویی و کوی اسکان اساتید است. قبر قاضی نذرالاسلام شاعر ملی بنگلادش، در کنار مسجد مرکزی دانشگاه داکا قرار دارد. این مجموعه بزرگ علمی دهها هکتاری در مرکز شهر داکا واقع شده است.

دانشکده ها و گروه های آموزشی

دانشگاه داکا از 13 دانشکده و 83 گروه آموزشی تشکیل شده است.

• دانشکده ها و گروههای آموزشی آنها عبارتند از :

نام دانشکده ها	نام گروه ها
دانشکده هنر سال تأسیس : 1921 تعداد گروه آموزشی : 17	بنگلا، انگلیسی، عربی، اردو، زبان و ادبیات فارسی، سانسکریت و هندوئیسم، مطالعات پالی و بودایی، زبان شناسی، فلسفه، تاریخ، اسلام شناسی، تاریخ و فرهنگ اسلامی، علم اطلاعات و مدیریت کتابخانه، مطالعات تئاتر و اجرا، ادیان و فرهنگ جهانی،  موسیقی، هنر رقص.
دانشکده علوم سال تأسیس : 1921 تعداد گروه آموزشی : 8	ریاضی، ریاضیات کاربردی، فیزیک، شیمی، آمار، فیزیک و فناوری زیست پزشکی،  فیزیک کاربردی، فیزیک نظری، شیمی نظری و محاسباتی.
دانشکده علوم اجتماعی سال تأسیس : 1970 تعداد گروه آموزشی : 16	اقتصاد، علوم سیاسی، روابط بین الملل، مردم شناسی، ریاست اداره عامه، ارتباطات جمعی و روزنامه نگاری، فیلم وعکس، جامعه شناسی، مطالعات توسعه، جرم شناسی، مطالعات ژاپنی، مطالعات زنان و جنسیت، مطالعات صلح و درگیری، اختلالات ارتباطی، مطالعات چاپ و نشر.
دانشکده مطالعات بازرگانی سال تأسیس : 1970 تعداد گروه آموزشی : 9	مطالعات مدیریت، حسابداری و سیستم های اطلاعاتی، بازاریابی، اداره بانک و بیمه، سیستم های اطلاعات مدیریت، بازرگانی بین المللی، مدیریت گردشگری و هتلداری، راهبرد و رهبری سازمان.
دانشکده علوم زیستی سال تأسیس : 1974 تعداد گروه آموزشی : 10	خاک ، آب و محیط زیست، گیاه شناسی، جانورشناسی، بیوشیمی و بیولوژی مولکولی، میکروبیولوژی، روانشناسی، روانشناسی پزشکی، روانشناسی تربیتی، مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی، شیلات.
دانشکده حقوق سال تأسیس : 1921 تعداد گروه آموزشی : 1	گروه حقوق
دانشکده فنی و مهندسی سال تأسیس : 2008 تعداد گروه آموزشی : 5	مهندسی برق و الکترونیک، شیمی کاربردی و مهندسی شیمی، علوم و مهندسی کامپیوتر، مهندسی هسته ای،  مهندسی رباتیک و مکاترونیک.
دانشکده هنرهای زیبا سال تأسیس : 2008 تعداد گروه آموزشی : 8	سرامیک، صنایع دستی، طراحی و نقاشی، طراحی گرافیک، چاپ، مجسمه سازی، تاریخ هنر.
دانشکده داروسازی سال تأسیس : 1995 تعداد گروه آموزشی : 4	داروسازی، داروسازی بالینی و فارماکولوژی، شیمی دارویی، فناوری دارویی.
دانشکده علوم زمین و محیط زیست سال تأسیس : 2008 تعداد گروه آموزشی : 5	جغرافیا و محیط زیست، زمین شناسی، اقیانوس شناسی، هواشناسی
دانشکده پزشکی سال تأسیس : 1946	کالج­های پزشکی وابسته
دانشکده تحصیلات تکمیلی علوم و تحقیقات پزشکی سال تأسیس : 1972	کالج­های پزشکی وابسته
دانشکده آموزش سال تأسیس : 1956	کالج و مؤسسه­های آموزشی وابسته

 (منبع: https://en.banglapedia.org/index.php/University_of_Dhaka )

مؤسسات تحقیقاتی

نام مؤسسات تحقیقاتی	سال تأسیس	تعداد دانشجو
مؤسسه  آموزش و پژوهش	1961	1600
مؤسسه تحقیقات و آموزش آماری	1964	265
مؤسسه مدیریت بازرگانی	1966	600
مؤسسه غذا و تغذیه	1969	238
مؤسسه تحقیقات و رفاه اجتماعی	1973	954
مؤسسه زبان های نوین	1974	1076
مؤسسه اقتصاد بهداشتی	1998	380
مؤسسه فناوری اطلاعات	2001	146
مؤسسه انرژی های تجدیدپذیر	2011	80
مؤسسه مهندسی و فناوری چرم	2011	690
مؤسسه مطالعات مدیریت بلایا و آسیب پذیری	2012	250
مؤسسه کنفوسیوس	2016	-
مؤسسه تحقیقاتی صلح و آزادی شیخ مجیب	2020	-

 (منبع: https://en.banglapedia.org/index.php/University_of_Dhaka )

دفاتر و مراکز تحقیقاتی و مطالعاتی

1. دفتر تحقیقات اقتصادی
2. دفتر تحقیقات بازرگانی
3. مرکز بورس برای مطالعات و تحقیقات پیشرفته در علوم طبیعی
4. مرکز تحقیقات انرژی های تجدیدپذیر
5. مرکز تحقیقات دلتا
6. مرکز مطالعات و تحقیقات پیشرفته علوم زیستی
7. مرکز تحقیقاتی فلسفه گوویندا دِب
8. مرکز تحقیقات عالی علوم انسانی
9. مرکز تحقیقات عالی علوم اجتماعی
10. مرکز تحقیقات بیوتکنولوژی
11. مرکز اسناد و تحقیقات تاریخی
12. بانگاماتا شیخ فضیلات النسا مرکز مطالعات جنسیت و توسعه
13. مرکز تحقیقات محیط زیست بنگلادش-استرالیا
14. مرکز تحقیقات زیست پزشکی
15. مرکز مطالعات تغییر اقلیم و استفاده از منابع
16. مرکز مطالعات حاکمیت شرکتی و مالی
17. مرکز توسعه و مطالعات نهادی
18. مرکز تحقیقات توسعه و سیاست
19. مرکز تحقیقات آموزش و پرورش
20. مرکز مطالعات نسل کشی
21. مرکز تامین مالی خرد و توسعه
22. مرکز تحقیقات سیاست در کسب و کار و توسعه
23. مرکز مدیریت پروژه و سیستم های اطلاعاتی
24. مرکز مطالعات تاب آوری شهری
25. مرکز سیاست بودجه
26. مرکز تحقیقات پیشرفته در هنر و علوم اجتماعی
27. مرکز تحقیقات پیشرفته در علوم انسانی
28. مرکز تحقیقات پیشرفته در علوم
29. مرکز تحقیقات پیشرفته در مدیریت استراتژیک منابع انسانی
30. مرکز توسعه کارآفرینی بانکی
31. مرکز پیشرفت یادگیری بیوانفورماتیک و آموزش سیستماتیک
32. مرکز میراث و فرهنگ بودایی
33. مرکز مطالعات فرهنگی در بنگلادش
34. مرکز آموزش و پژوهش زبان انگلیسی
35. مرکز گفتگوی ادیان و فرهنگ ها
36. مرکز رشد اخلاقی
37. مرکز تحقیقات در مورد جنگ آزادی بنگلادش
38. مرکز تجارت و سرمایه گذاری
39. مرکز آموزش و پژوهش عربی
40. مرکز تحقیقات کروموزوم
41. مرکز آموزش و تحقیقات مدیریت بلایا
42. مرکز تحقیقات اسلامی دکتر سراج الحق
43. مرکز خلاقیت و کارآفرینی نوآوری
44. مرکز بین المللی اداره اقیانوس
45. مرکز کاتلر برای تعالی بازاریابی
46. مرکز مطالعات نظم الکریم
47. مرکز تحقیقات نذرول ( قاضی تذر الاسلام شاعر ملی بنگلادش )
48. مرکز تحقیقات علوم اعصاب
49. مرکز تحقیقات آلاینده های آلی
50. مرکز تحقیقاتی پرفسور دیلیپ کومار بهاتارچاریا
51. واحد تحقیقات جنبش پناهندگان و مهاجران
52. مرکز مطالعات اسکاندیناوی
53. مرکز تحقیقات فناوری نیمه هادی
54. مرکز مطالعات حقوقی پیشرفته
55. مرکز مطالعات آسیای شرقی

 امکانات مسکونی و اقامتگاهی

در محیط دانشگاه داکا، 24 خوابگاه دانشجویی و چندین مجتمع مسکونی برای استادان و مدیران دانشگاه وجود دارد.

 کالج های زیر نظر دانشگاه داکا:

• کالج های ارشد (دولتی):

1. کالج داکا
2. کالج دولتی تیتومیر
3. ایدِن کالج (کالج دخترانه)
4. کالج دولتی بنگلا
5. کالج دولتی کبی نذرول
6. کالج دانشکده دولتی شهید سهروردی
7. کالج دولتی دخترانه بیگم بادرونسا

کالج های علوم بهداشتی:

1. کالج های پزشکی- دولتی: 14 ؛ خصوصی: 41
2. کالج های دندانپزشکی- دولتی: 1 (کالج دندانپزشکی داکا) ؛ خصوصی: 9
3. دانشکده های پرستاری- دولتی: 11 ؛ خصوصی: 12
4. کالج های هومیوپاتی و آیورودا: دولتی: 2 ؛ خصوصی: 1

سالنها و تالارهای مهم دانشگاه داکا:

1. سالن اجتماعات ساختمان سنا نواب علی چودری
2. سالن تی اِس سی
3. سالن هنر اَر سی موزومدار
4. سالن IBA
5. سالن سخنرانی سراج الاسلام
6. سالن CARASS

قسمت های مهم و اصلی دانشگاه داکا:

• ساختمان مدیریت (Registrar Building)

این ساختمان، مهمترین و مرکزی ترین ساختمان دانشگاه است که کلیه دفاتر اصلی اداری از جمله  دفتر رئیس دانشگاه، معاون رئیس دانشگاه، خزانه دار، ثبت آموزش و کلیه دفاتر مرتبط با مدیریت دانشگاه داکا در آن قرار دارد و تمام کارهای اداری و رسمی دانشگاه در اینجا انجام می شود.

• ساختمان مرکزی اساتید و دانشجویان (TSC)

ساختمان مرکز اساتید و دانشجویان (TSC) دانشگاه داکا در سال 1961 تاسیس شد. این ساختمان شامل سالن های غذاخوری ، سالن های اجتماعات، کتابخانه و اتاق مطالعه، اتاق های هنر و موسیقی، سالن صحنه چند منظوره، اتاق های بازی و غیره است. این ساختمان همچنین دارای دفتر انجمن مناظره دانشگاه داکا، انجمن فیلم دانشگاه داکا، انجمن جهانگردی دانشگاه داکا، انجمن روزنامه نگاران دانشگاه داکا، باشگاه شطرنج دانشگاه داکا، گروه های فرهنگی-اجتماعی مختلف دانشجویان، پیشاهنگ روور، مرکز انتشارات دانشگاه داکا، بانک، فروشگاه، فود کرنر و همچنین یک سازمان داوطلبانه اهدای خون به نام بَدهون است.

• کتابخانه ها:

کتابخانه مرکزی دانشگاه داکا

 کتابخانه مرکزی دانشگاه داکا که در سه ساختمان مجزا قرار دارد، بزرگترین کتابخانه بنگلادش است. این کتابخانه دارای بیش از 617000 جلد کتاب و نشریه است و علاوه بر این، بیش از 30000 نسخه خطی به زبان های مختلف، تعداد زیادی میکروفیلم، میکروفیش و سی دی (CD) دارد. کتابخانه مرکزی دانشگاه داکا اشتراک ( آبونمان بیش از 300 مجله خارجی را دارد. سه ساختمان مجزای این کتابخانه متشکل از ساختمان اداری، ساختمان کتابخانه اصلی و ساختمان کتابخانه علمی است. ساختمان اداری دارای دفاتر اداری، بخش خرید کتاب، بخش پردازش کتاب، بخش بازنویسی، بخش صحافی، بخش نسخ خطی و بخش سمینار است.

کتابخانه الکترونیکی

 دانشگاه داکا در محل دانشکده مطالعات بازرگانی دارای یک کتابخانه الکترونیکی است که در نوع خود از بزرگترین کتابخانه های الکترونیکی آسیا است. این کتابخانه الکترونیکی پیشرفته با 35 کتابخانه و انتشارات مشهور بین المللی در جهان مرتبط است. اساتید، دانشجویان و محققان می توانند با استفاده از امکانات این کتابخانه الکترونیکی به تمامی مجلات، کتاب ها، مقالات پژوهشی و مقالات موجود در کتابخانه های پیشرو جهان از جمله دانشگاه آکسفورد و دانشگاه کمبریج دسترسی و آنها را مطالعه کنند. این کتابخانه الکترونیکی در آگوست 2015 تاسیس شده است و در مجموع ظرفیت و گنجایش حدود 1400 دانشجو و مطالعه کننده را در خود دارد. این کتابخانه 12000 فوت مربعی دارای سه قسمت کامپیوتر، قسمت سکوت  و قسمت بحث است. حدود 7000 دانشجو و 208 استاد این دانشکده به طور مستقیم از این تسهیلات بهره مند هستند.

• خدمات بهداشتی:

مرکز پزشکی دانشگاه داکا در جنب ساختمان علوم، انواع خدمات پزشکی و معاینات آسیب شناسی رایگان را به دانشجویان، اساتید و کارکنان و همچنین اعضای خانواده استادان و کارکنان دانشگاه ارائه می دهد.این مرکز در طول هفته شبانه روزی با 30 پزشک به صورت شیفتی، خدمات ارائه می دهد و دارای  واحد های پزشکی، دندانپزشکی، چشم پزشکی، رادیوگرافی و دو دستگاه آمبولانس است.

                                                                                                                                                                                                                                                                                                               مرداد ماه سال 1402

****