نگاهی تاریخی به سینما در یوگسلاوی

لنین در سال‌های اولیه پس از پیروزی بلشویک‌ها در اتحاد جماهیر شوروی گفت: «از میان تمام هنرها، سینما برای ما مهم‌ترین است.» استقلال یوگسلاوی در سال ۱۹۴۵ نیز علاقه‌ای مشابه را به استفاده از سینما به‌عنوان ابزاری برای تقویت وحدت ملی در میان مردم به همراه داشت. بنابراین، آثار اولیه‌ای که در این کشور تولید شد (که عمدتاً مستند بودند) بر روی جنگ متمرکز بودند—یادآوری تازه‌ای که تا حدی یوگسلاوها را علی‌رغم تنوع قومی و زبانی‌شان متحد می‌کرد. نازیسم، از طریق فیلم‌هایی مانند *Slavica* اثر ویکوسلاو آفریچ، به‌عنوان دشمن سوسیالیسم محکوم شد و سینما به ابزاری برای ایجاد اتحاد میان مردم یوگسلاوی تبدیل شد.  

اندرو هورتون، سردبیر نشریه آنلاین *Kinoeye*، در مقاله‌ای در سال ۱۹۸۷ نوشت: 

«هیچ اداره مرکزی فیلم در یوگسلاوی وجود نداشت که به سیاستمداران و صنعت فیلم مرتبط باشد. بلکه فیلم‌ها در یوگسلاوی توسط شرکت‌های تولیدی مستقل از طریق سیستمی پیچیده ساخته می‌شدند که بیشتر به مدل هالیوود شباهت داشت تا صنعت فیلم‌سازی متمرکز و سختگیرانه اتحاد جماهیر شوروی» (*هورتون، ۲۴، ظهور و سقوط فیلم‌های پارتیزانی یوگسلاوی: برداشت‌های سینمایی از هویت ملی*). 

فیلم‌سازان در یوگسلاوی از آزادی بیشتری برای ساخت آثار خود با حمایت دولت برخوردار بودند، در حالی که در عین حال اغلب به‌طور علنی از حکومت انتقاد می‌کردند (البته این به معنای نبود سانسور نبود، بلکه آزادی نسبی بیشتری در مقایسه با جمهوری‌های همسایه بلوک شرق وجود داشت). هیچ روایت کلی‌ای که فیلم‌های جنگی ملزم به پیروی از آن باشند، یا هیچ ساختار رسمی‌ای که فیلم‌های داستانی باید اتخاذ کنند، وجود نداشت.  

یوگسلاوی همچنین زادگاه جنبش موج سیاه یوگسلاوی بود، یک جریان تجربی رسمی که با روایت‌های غیرخطی، طنز تلخ، و انتقادات از نظام سوسیالیستی مشخص می‌شد. با گشایش شرکت‌های تولید فیلم در هر یک از جمهوری‌های سابق یوگسلاوی، کارگردانان این منطقه به دلیل سبک غیرمتعارف خود در فیلم‌سازی مورد توجه بین‌المللی قرار گرفتند—شش فیلم از یوگسلاوی نامزد جایزه اسکار بهترین فیلم خارجی شدند، از جمله: 

- *The Road a Year Long* اثر جوزپه دی سانتیس (۱۹۵۸، کرواسی)  

- *The Ninth Circle* اثر فرانس اشتیگلیتس (۱۹۶۰) 

- *Three* و *I Even Met Happy Gypsies* اثر الکساندر پتروویچ (۱۹۶۶ و ۱۹۶۷) 

- *The Battle of Neretva* اثر ولیکو بولاژیچ (۱۹۶۹) 

- *When Father Was Away on Business* اثر امیر کوستوریتسا (۱۹۸۵) 

چرا صنعت فیلم قوی‌ای در بوسنی شکل نگرفته است؟ 

جنگ‌های یوگسلاوی در اوایل دهه ۹۰ تأثیرات پایداری بر جامعه و امکان ایجاد یک صنعت فیلم منطقه‌ای گذاشت. در مقایسه با همسایگانش، بوسنی و هرزگوین پس از فروپاشی یوگسلاوی نسبتاً توسعه‌نیافته باقی ماند. ترکیبی از تخریب زیرساخت‌های فیزیکی و اثرات اجتماعی جنگ بوسنی (مانند شکاف‌های قومی بین بوسنیاک‌ها، صرب‌ها، و کروات‌ها) باعث شد که این کشور تازه استقلال‌یافته نتواند صنعت سینمایی قوی‌ای را پس از فروپاشی یوگسلاوی بسازد.  

امروزه، بوسنی و هرزگوین به‌طور میانگین کمتر از پنج فیلم داستانی بلند در سال تولید می‌کند. این امر نتیجه کمبود نیروی انسانی آموزش‌دیده و همچنین نبود منابع مالی برای فیلم‌سازان است. در حالی که سارایوو دارای یک مرکز فیلم رسمی است، اما یک نهاد ملی اختصاصی برای سینما ندارد، و بسیاری از کارگردانان جوان برای تأمین بودجه پروژه‌های خود به منابع بین‌المللی روی می‌آورند.  

علاوه بر تولیدات داخلی اندک، تعداد تولیدات خارجی که برای فیلم‌برداری به بوسنی می‌آیند نیز کم است، زیرا دولت مشوق‌های مالی چندانی برای جذب پروژه‌های بین‌المللی ارائه نمی‌دهد. این در حالی است که صربستان و کرواسی مشوق‌هایی از جمله بازپرداخت نقدی ۲۵٪ برای پروژه‌های صوتی و تصویری دارند. در سال ۲۰۱۹، کانتون سارایوو برنامه‌ای برای بازپرداخت ۳۰٪ هزینه‌ها برای تولیدات فیلم و تلویزیون اجرا کرد، اما در مقایسه با برنامه‌های ملی کرواسی و صربستان، تأثیر آن محدودتر است.  

جشنواره فیلم سارایوو و حمایت از هنرمندان جوان

با توجه به محبوبیت جشنواره فیلم سارایوو (SFF)، عجیب است که هیچ برنامه‌ای برای توسعه صنعت فیلم در بوسنی تدوین نشده است. این جشنواره که در طول محاصره سارایوو در سال ۱۹۹۳ توسط هاریس پاشوویچ، کارگردان تئاتر، تأسیس شد، ابتدا به‌عنوان یک وسیله برای بازسازی جامعه مدنی و حفظ روحیه بین‌المللی شهر آغاز شد.  

امروزه، این جشنواره بیش از ۱۰۰ هزار تماشاگر جذب می‌کند و بزرگ‌ترین رویداد سالانه فیلم در جنوب شرقی اروپا محسوب می‌شود. جشنواره نه‌تنها مخاطبان بین‌المللی و منطقه‌ای بلکه علاقه‌مندان به سینما را از سراسر بوسنی نیز جذب می‌کند.  

این جشنواره همچنین منجر به ایجاد برنامه‌های آموزشی برای جوانان شده است. یکی از این برنامه‌ها، جشنواره فیلم جوانان سارایوو (OFF) است که در سال ۲۰۰۸ آغاز شد و بزرگ‌ترین جشنواره فیلم کوتاه حرفه‌ای در جنوب شرقی اروپا محسوب می‌شود.  

علاوه بر این، *صندوق فیلم سارایوو* نیز برای حمایت از فیلم‌سازان جوان ایجاد شد، اما به دلیل تغییرات سیاسی در بوسنی، این صندوق طی یک سال و نیم گذشته غیرفعال بوده است، که بر امکان تأمین بودجه برای پروژه‌های داخلی تأثیر گذاشته است.  

پتانسیل یک صنعت فیلم منطقه‌ای در بالکان

فرصت‌های همکاری بین کشورهای جنوب شرقی اروپا در حال افزایش است. بسیاری از فیلم‌های اخیر این منطقه تولیدات مشترک میان کشورهای بالکان هستند. شبکه *SEE Cinema* و *مرکز فیلم مستند بالکان* از جمله سازمان‌هایی هستند که برای تقویت همکاری‌های منطقه‌ای فعالیت می‌کنند.  

همکاری میان کشورهای منطقه می‌تواند به احیای سینمای جنوب شرقی اروپا کمک کند و درعین‌حال، بستری برای تقویت همکاری‌های سیاسی و فرهنگی فراهم سازد.  

منبع: https://balkandiskurs.com/en/2025/01/26/the-tale-of-the-bosnian-film-industry/

2025/1/26