مقدمه
روابط بین هند و پاکستان همواره از دریچه رقابت امنیتی و تنش‌های نظامی تحلیل شده است، به طوری که اختلافات ارضی و درگیری‌های تاریخی، تعاملات دو کشور را شکل داده‌اند. اما یک رویکرد جایگزین، یعنی ژئواکونومیک، می‌تواند راهی پایدار برای دستیابی به صلح و شکوفایی مشترک فراهم کند. با اولویت دادن به تجارت و همکاری اقتصادی به جای رقابت نظامی، هر دو کشور می‌توانند چالش‌های اقتصادی داخلی خود را مدیریت کرده و ثبات منطقه‌ای را تقویت کنند.
تحولات اخیر، از جمله حضور هند در نشست سازمان همکاری شانگهای (SCO) در اسلام‌آباد، تعاملات دیپلماتیک کوتاه‌مدت میان وزرای خارجه دو کشور و اشارات نواز شریف، نخست‌وزیر پیشین پاکستان، به سیاست‌های تجاری باز با هند، نشان می‌دهد که امکان تغییر در روابط دو کشور از منظر ژئواکونومیک وجود دارد. این گزارش بررسی می‌کند که چگونه وابستگی اقتصادی متقابل می‌تواند به عنوان جایگزینی برای درگیری‌ها عمل کند و زمینه‌ساز صلح و توسعه اقتصادی شود.
ضرورت یک رویکرد ژئواکونومیک
روابط هند و پاکستان معمولاً از دریچه واقع‌گرایی (Realism) تحلیل شده است، که بر قدرت‌طلبی، امنیت نظامی و حاکمیت ملی تأکید دارد. این نگاه منجر به وقوع چهار جنگ و درگیری‌های متعدد در خط کنترل (LoC) شده است. بی‌اعتمادی متقابل، که ریشه در تاریخ پرتنش دو کشور دارد، همچنان محور تعاملات هند و پاکستان را تشکیل می‌دهد.
در مقابل، ژئواکونومیک بر همبستگی اقتصادی و تجارت به‌عنوان ابزاری برای ایجاد صلح و ثبات تأکید دارد. این رویکرد معتقد است که کشورهایی که از لحاظ اقتصادی به یکدیگر وابسته‌اند، کمتر به درگیری نظامی روی می‌آورند. در دنیای جهانی‌شده، شکوفایی اقتصادی بیشتر بر همکاری منطقه‌ای استوار است تا سیاست‌های انزواطلبانه و خصومت‌آمیز.
ضرورت همکاری اقتصادی
هر دو کشور با چالش‌های اقتصادی قابل توجهی روبه‌رو هستند که می‌توان از طریق تجارت و سرمایه‌گذاری دوجانبه آنها را کاهش داد. پاکستان با تورم بالا، بیکاری و اقتصاد ضعیف دست و پنجه نرم می‌کند، در حالی که هند، با وجود رشد اقتصادی چشمگیر، از ثبات منطقه‌ای و دسترسی بیشتر به بازارهای همسایه سود خواهد برد.
مزایای اقتصادی تجارت میان هند و پاکستان
- کاهش فقر و بیکاری: تجارت و سرمایه‌گذاری متقابل باعث ایجاد فرصت‌های شغلی، افزایش فعالیت‌های اقتصادی و بهبود سطح زندگی خواهد شد.
- کنترل تورم و تقویت بازارها: واردات کالاهای ضروری از یکدیگر می‌تواند به تثبیت بازارهای داخلی و مهار تورم کمک کند.
- افزایش ثبات استراتژیک: وابستگی اقتصادی باعث کاهش احتمال درگیری شده و نظم منطقه‌ای را تقویت می‌کند.
مزایای تجارت برای پاکستان
- دسترسی به بازارهای وسیع هند، که می‌تواند به رشد صادرات پاکستان کمک کند.
- افزایش سرمایه‌گذاری هند در زیرساخت‌ها و صنایع پاکستان.
- توسعه مسیرهای تجاری از طریق هند برای دسترسی بهتر به بازارهای آسیای مرکزی.
مزایای تجارت برای هند
- تقویت نفوذ اقتصادی هند در جنوب آسیا.
- تثبیت پاکستان به‌عنوان همسایه‌ای پایدار، که موجب کاهش تنش‌های امنیتی در مرزهای غربی خواهد شد.
- گسترش مسیرهای تجاری هند به آسیای مرکزی از طریق پاکستان.
چالش‌های همکاری ژئواکونومیک
با وجود مزایای اقتصادی قابل توجه، موانع متعددی بر سر راه عادی‌سازی تجارت میان هند و پاکستان وجود دارد:
1. مسئله کشمیر: تصمیم دولت نارندرا مودی در سال ۲۰۱۹ برای لغو وضعیت ویژه جامو و کشمیر، تنش‌های میان دو کشور را تشدید کرد. پاکستان در واکنش، تجارت با هند را تعلیق کرد و مسئله کشمیر همچنان عامل اصلی اختلافات باقی مانده است.
2. مقاومت سیاسی: در پاکستان، نهادهای نظامی معمولاً هند را یک تهدید امنیتی تلقی کرده و تعاملات اقتصادی را از دیدگاه نظامی بررسی می‌کنند. از سوی دیگر، دولت مودی نیز سیاستی محتاطانه در قبال روابط با پاکستان اتخاذ کرده است.
3. بی‌اعتمادی تاریخی: دهه‌ها خصومت و درگیری‌های مرزی باعث شکل‌گیری بی‌اعتمادی عمیق در هر دو کشور شده که مانع همکاری اقتصادی پایدار می‌شود.
4. مسائل امنیتی و تروریسم: هند بارها تروریسم فرامرزی را به‌عنوان یک مانع اصلی در عادی‌سازی روابط با پاکستان مطرح کرده، در حالی که پاکستان نگران نفوذ هند در افغانستان و ایالت بلوچستان است.
تحولات اخیر در دیپلماسی و اقتصاد
علی‌رغم این چالش‌ها، نشانه‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد ملاحظات ژئواکونومیک در حال تأثیرگذاری بر سیاست‌گذاری‌های دو کشور است:
- نشست سازمان همکاری شانگهای: حضور وزیر امور خارجه هند، اس. جایشانکار، در بیست و سومین نشست SCO در اسلام‌آباد، نشان‌دهنده تمایل به تعامل دیپلماتیک بود.
- سیگنال‌های اقتصادی از پاکستان: اگرچه دولت فعلی پاکستان به ریاست شهباز شریف به‌طور علنی از عادی‌سازی تجارت با هند حمایت نکرده، اما نواز شریف، نخست‌وزیر پیشین، بر مزایای اقتصادی تعامل با هند تأکید کرده است.
- تداوم محدود تجارت دوجانبه: با وجود تنش‌های سیاسی، مبادلات تجاری کوچک در برخی کالاهای اساسی ادامه یافته که نشان می‌دهد همکاری اقتصادی حتی در شرایط پرتنش نیز امکان‌پذیر است.
راهکارهای پیشنهادی برای تقویت همکاری اقتصادی
برای استفاده از ژئواکونومیک به‌عنوان ابزاری برای صلح و شکوفایی، دو کشور باید اقدامات عملی در جهت همکاری اقتصادی بردارند.
۱. بازگشایی تدریجی تجارت دوجانبه
- از سرگیری تجارت در کالاهای ضروری مانند دارو، منسوجات و محصولات کشاورزی.
- کاهش محدودیت‌های تجاری و تعرفه‌ها برای تشویق تجارت دوجانبه.
۲. ایجاد اقدامات اعتمادساز اقتصادی (CBMs)
- برگزاری نشست‌های اقتصادی مشترک برای بررسی فرصت‌های تجاری و حل اختلافات.
- تقویت تعاملات تجاری میان بخش خصوصی دو کشور.
۳. توسعه زیرساخت‌ها و پروژه‌های ارتباطی
- ایجاد مسیرهای تجاری و کریدورهای حمل‌ونقل برای تسهیل تجارت.
- سرمایه‌گذاری در پروژه‌های انرژی منطقه‌ای مانند خط لوله گاز تاپی (TAPI) که می‌تواند منافع مشترکی برای دو کشور ایجاد کند.
۴. تفکیک اقتصاد از سیاست
- ایجاد مکانیسم‌هایی برای اطمینان از اینکه قراردادهای اقتصادی تحت تأثیر نوسانات سیاسی قرار نگیرند.
- ترویج دیپلماسی اقتصادی به‌عنوان یک مسیر مستقل در روابط دوجانبه.
۵. استفاده از نهادهای منطقه‌ای و بین‌المللی
- بهره‌گیری از سازمان‌هایی مانند SCO، سارک (SAARC) و سازمان تجارت جهانی (WTO) برای میانجیگری در مناقشات تجاری.
- جلب حمایت قدرت‌های جهانی مانند ایالات متحده و چین برای ثبات اقتصادی منطقه.
نتیجه‌گیری
هند و پاکستان در نقطه‌ای قرار دارند که می‌توانند یا مسیر رقابت نظامی را ادامه دهند یا همکاری ژئواکونومیک را برای منافع مشترک برگزینند. با توجه به چالش‌های اقتصادی پیش روی هر دو کشور، عادی‌سازی تجارت می‌تواند یک راه‌حل عملی برای مشکلات داخلی و منطقه‌ای آنها باشد.
در نهایت، با اولویت دادن به تجارت به‌جای درگیری، هند و پاکستان می‌توانند درهای جدیدی از فرصت‌های اقتصادی را بگشایند، ثبات منطقه‌ای را تقویت کنند و زندگی میلیون‌ها نفر را بهبود بخشند.
نظر شما