نویسنده: دکتر اکرم توکاکویچ - عضو نهاد ریاست جامعه اسلامی بوسنی و هرزگوین

بر اساس تعریفی که در قانون اساسی آن آمده، جامعه اسلامی، تنها و یگانه جامعه مسلمانان در بوسنی و هرزگوین، سنجاک، کرواسی، اسلوونی و صربستان، مسلمانان بوسنیایی خارج از میهن‌شان و نیز سایر مسلمانانی است که این جامعه را مرجع خود می‌دانند؛ گرچه این جامعه هم‌زمان بخشی جدایی‌ناپذیر از جامعه جهانی مسلمانان (امت) است.

جامعه اسلامی، وحدت دین و مردم (وحدت دین و امت) را نشان می‌دهد و این وحدت، هم در سطح عینی و هم در سطح نمادین، از طریق نهاد رئیس‌العلماء، به‌عنوان مفتی اعظم و بالاترین مرجع معنوی مسلمانان، نمایندگی می‌شود. رئیس‌العلماء، جامعه اسلامی در بوسنی و هرزگوین را نمایندگی می‌کند.

کار جامعه اسلامی بر پایه قرآن کریم، سنت اصیل پیامبر خدا حضرت محمد (ص)، سنت اسلامی بوسنیایی‌ها و اقتضائات زمانه استوار است، در حالی که اداره و مدیریت امور دینی بر قانون اساسی جامعه اسلامی، که عالی‌ترین سند حقوقی آن است، و بر تصمیمات نهادهای رسمی این جامعه مبتنی است.

مشروعیت مضاعف جامعه اسلامی با وجود نهاد «منشوره» تقویت می‌شود؛ منشوره نوعی تنفیذ معنوی است که قدرت معنوی را از خلیفه به رئیس‌العلماء بوسنیایی منتقل می‌سازد و به این ترتیب تداوم انتقال دانش و تفسیر آموزه‌های اسلامی از آموزگاران نخستین دین در سده هفتم میلادی تا به امروز حفظ می‌شود. در سنت بوسنیایی، منشوره سندی رسمی است که تأیید می‌کند فردی به‌طور قانونی به عنوان رئیس‌العلماء منصوب، یا به عبارت دیگر انتخاب شده است، و در نتیجه مجاز است طبق شریعت اسلامی، اختیارهایی مشابه به دیگر مأموران اسلامی که تحت فرمان او هستند اعطا کند.

جامعه اسلامی در تعریف اهداف خود و تنظیم فعالیت‌ها، ساختار، اسناد حقوقی، روند انتخاباتی و نیز در کسب و مدیریت دارایی‌ها استقلال کامل دارد. جامعه اسلامی از درک صحیح و زیست اسلامی مسلمانان محافظت کرده و از حقوق دینی آن‌ها مراقبت می‌نماید. این جامعه با ترویج نیکی و بازداشتن از بدی، هدف خود را که همانا زیستن همه اعضا بر اساس معیارهای اسلامی است، دنبال می‌کند.

جامعه اسلامی مأموریت خود در تفسیر دین و مدیریت فعالیت‌های اسلامی را از طریق نهادها و سازمان‌های زیر اجرا می‌کند:
الف) جامعه، واحد پایه سازمانی جامعه اسلامی؛
ب) مجلس، واحد سازمانی‌ای که چند جامعه را در بر می‌گیرد؛
ج) مفتی‌نشین، منطقه‌ای که چند مجلس را شامل می‌شود؛
د) مشیخت، نهاد دینی و اداری در صربستان، کرواسی و اسلوونی؛
هـ) شورای جامعه، عالی‌ترین نهاد نمایندگی و قانون‌گذاری جامعه اسلامی؛
و) رئیس‌العلماء، مفتی اعظم و بالاترین مرجع دینی؛
ز) شورای مفتیان، نهاد جامعه اسلامی در مسائل دینی؛
ح) ریاست، عالی‌ترین نهاد اجرایی در امور دینی، آموزشی، اقتصادی، مالی، حقوقی و سایر حوزه‌ها؛
ط) دیوان قانون اساسی، عالی‌ترین مرجع برای بررسی مطابقت اعمال و فعالیت‌های نهادها با قانون اساسی جامعه اسلامی؛
ی) نهادهای آموزشی (دانشگاه‌ها، مدارس علوم دینی و دبیرستان‌ها)؛
ک) نهادهای پژوهشی، فرهنگی، خیریه‌ای-اجتماعی و سایر ساختارهای سازمانی.

فعالیت‌های جامعه اسلامی بر اصول قانون‌مندی، شفافیت و مسئولیت‌پذیری استوار هستند و سمت‌های مدیریتی بر اساس اصول صلاحیت انتخاباتی و دوره‌های محدود اداره می‌شوند. افزون بر صاحبان اقتدار دینی (ائمه جامعه و مفتیان)، نمایندگان منتخب جامعه مسلمانان نیز در فعالیت‌های جامعه اسلامی مشارکت دارند. مشارکت فعال مؤمنان در کار جامعه اسلامی، بسیار مهم، و در برخی موارد تعیین‌کننده است. هر عضو جامعه اسلامی از سن هجده‌سالگی دارای حق رأی فعال است و اعضایی که در سطح جامعه محلی خدمت می‌کنند، حق رأی انفعالی نیز دارند. انتخابات در جامعه اسلامی با رأی‌گیری مخفی و از میان چند نامزد برگزار می‌شود. بیش از یک‌سوم کارکنان جامعه اسلامی نمی‌توانند به عنوان اعضای نهادهای نمایندگی انتخاب شوند.

دفتر مرکزی جامعه اسلامی در سارایوو قرار دارد. نشان رسمی آن شامل یک هلال و یک ستاره پنج‌پر در وسط هلال است، و پرچم آن سبز رنگ با هلال سفید و ستاره پنج‌پر سفید در مرکز آن است. زبان رسمی جامعه اسلامی، زبان بوسنیایی است و تقویم‌های رسمی آن، تقویم هجری قمری و میلادی هستند.

از زمان تأسیس در سال ۱۸۸۲، جامعه اسلامی مراحل و شکل‌های گوناگون سازمان‌دهی را تجربه کرده است، تمام شادی‌ها و دشواری‌هایی را که مسلمانان با آن مواجه بوده‌اند، شریک شده و علاوه بر تفسیر دین و مدیریت نهادهای دینی، در حوزه آموزش و فرهنگ نیز به دستاوردهای چشمگیر و در بسیاری مواقع ممتاز دست یافته است.

در دورانی که بحث درباره نهادینه‌سازی اسلام در اروپا و مدل‌های اداره امور دینی مسلمانان بسیار جدی است، الگوی جامعه اسلامی بوسنی و هرزگوین با سنت و میراث منحصربه‌فرد و پربار خود، به‌حق می‌تواند به عنوان نمونه‌ای معتبر و شایسته برای مسلمانان و دولت‌های اروپایی مورد توجه قرار گیرد.

منبع: https://www.bosnianexperiences.com/08-text-no01