آمادگی برای رمضان و روزه‌های مستحبی
دو ماه قبل از آغاز ماه رمضان، معمولاً افراد مسن روزه‌های مستحبی می‌گیرند که به آن "اوچایلوک" گفته می‌شود، یعنی سه ماه متوالی روزه گرفتن. این شامل دو ماه روزه‌ی مستحب (رجب و شعبان) و سپس روزه‌ی واجب رمضان است.
در سنت بوشنیاک‌ها، قبل از رمضان سه شب مبارک جشن گرفته می‌شود: لیلة الرغائب، لیلة المعراج و لیلة البرائت. در این شب‌ها معمولاً مولودی‌خوانی در مساجد و برنامه‌های مذهبی برگزار می‌شود.
بوشنیاک‌ها به پاکیزگی اهمیت زیادی می‌دهند، بنابراین قبل از رمضان مساجد و نمازخانه‌ها تمیز می‌شوند، فرش‌ها شسته شده و محوطه‌های مسجد مرتب می‌شوند. مسیرهای منتهی به مساجد نیز تعمیر می‌شود که معمولاً دختران محله این کار را انجام می‌دهند.
در خانه‌ها نیز آماده‌سازی ویژه‌ای انجام می‌شود. خانه‌ها به‌طور کامل تمیز می‌شوند و در صورت نیاز رنگ‌آمیزی می‌شوند. سرپرست خانواده مواد غذایی لازم را تهیه می‌کند تا غذاهای باکیفیت‌تری برای رمضان آماده شود.
اعلام سحر و افطار با شلیک توپ
یکی از سنت‌هایی که برای مدت طولانی حفظ شده بود، شلیک توپ از دیوارهای شهر برای اعلام زمان سحر و افطار بود. قبل از ورود توپ‌ها، در هر بخش از شهر یک فرد مسئول بود که به او "منادی" می‌گفتند و وظیفه داشت مردم را برای سحر و افطار بیدار کند.
یکی از مساجد سارایوو، مسجد اویانجی زاده حاجی ابراهیم، یادآور این سنت است. اولین شلیک توپ رمضان بعد از نماز عصر در آخرین روز شعبان انجام می‌شد و این نشانه‌ی آغاز رمضان بود. در طول رمضان، توپ حداقل دو بار و در برخی مناطق سه بار شلیک می‌شد: هنگام بیدار شدن برای سحر، هنگام اذان صبح (آغاز روزه)، و هنگام افطار.
این سنت در بیشتر مناطق پس از جنگ جهانی دوم از بین رفت، اما در دهه ۹۰ میلادی مجدداً احیا شد. امروزه در سارایوو، توپ رمضان از بلندی‌های معروف به ژوتا تابیا در هنگام افطار شلیک می‌شود.
سنت دیدارهای رمضانی (سیلا)
در ماه رمضان، نشست‌های رمضانی یا سِیلا از رویدادهای مهم هستند. بر اساس سنت، پس از نماز تراویح، این نشست‌ها برگزار می‌شود. مردان معمولاً در قهوه‌خانه‌های محلی و زنان در خانه‌های همسایگان جمع می‌شوند. نشست‌های زنان کوتاه‌تر است زیرا آنها باید برای سحر آماده شوند. امروزه، این نشست‌ها بیشتر به‌صورت خانوادگی و مختلط برگزار می‌شود.
در برخی مناطق، گروه‌هایی به نام طبل‌نوازان (بُبنیاری) برای بیدار کردن مردم جهت سحر در خیابان‌ها راه می‌روند و با کوبیدن طبل، زنان خانه‌دار را برای تهیه غذا بیدار می‌کنند.
مقابله، افطار و غذاهای رمضانی
در سنت بوشنیاک‌ها، در ماه رمضان مقابله برگزار می‌شود که جلسات قرائت قرآن در مساجد است. این جلسات توسط قاریان برجسته، معمولاً حافظان قرآن، انجام شده و حضار با احترام به تلاوت قرآن گوش می‌دهند.
افطار برای بوشنیاک‌ها فقط یک وعده غذایی نیست، بلکه فرصتی برای دعوت از بستگان، دوستان و همسایگان به خانه، صرف غذا و گفت‌وگوی دوستانه است.
افطار معمولاً با اذان یا شلیک توپ، با دعا و نوشیدن یک لیوان شربت یا خوردن خرما آغاز می‌شود. برخی از غذاهای ویژه‌ی رمضان در بوسنی شامل:
- توپا (یک نوع خوراک)،
- کولاک-چوربا (نوعی سوپ)،
- شهریه-چوربا (سوپ مخصوص رمضان)،
- سیتنی چواپ (کباب خردشده)،
- چیمبور با گوشت،
- چرویش،
- بورک لایه‌لایه،
- بامیه،
- و شیرینی‌هایی مانند کادایف، شیرینی چیمبور، رزیتیه و رشدیا.
پس از افطار، قهوه نوشیده می‌شود و نمازگزاران برای نماز تراویح به مساجد می‌روند. حتی کسانی که معمولاً به مسجد نمی‌روند، در ماه رمضان نماز تراویح را به‌طور مرتب ادا می‌کنند.
شب‌های مبارک رمضان
دو شب لیلة البدر و لیلة القدر در رمضان به‌طور ویژه گرامی داشته می‌شود. در شب لیلة البدر، دعای خاصی خوانده می‌شود که در آن نام ۳۱۳ نفر از شرکت‌کنندگان در جنگ بدر ذکر می‌شود.
شب بیست و هفتم رمضان، لیلة القدر، به‌طور باشکوه گرامی داشته می‌شود. در این شب، مسلمانان بوسنی سعی می‌کنند عبادات بیشتری انجام دهند، نمازهای قضا را ادا کنند، و نمازهای مستحبی بخوانند. در مساجد، مولودی‌خوانی برگزار می‌شود و اشعاری مذهبی خوانده می‌شود. در این شب، به نمازگزاران شربت مولودی، شکلات و شیرینی داده می‌شود.
اعتکاف و زکات فطر
در دهه آخر رمضان، برخی از مسلمانان بوسنی اعتکاف می‌کنند، یعنی در مسجد یا خانه به عبادت و نیایش متمرکز می‌شوند. بیشتر مساجد اتاق مخصوصی برای اعتکاف دارند یا فضایی در پشت منبر برای این کار تعیین می‌شود.
در رمضان، بوشنیاک‌ها زکات فطر (صدَقه الفِطر) را پرداخت می‌کنند که به‌صورت کمک مالی به نیازمندان داده می‌شود. این زکات معمولاً در دهه آخر ماه رمضان پرداخت می‌شود.
روزه‌ی کودکان
کودکان در بوسنی روزه را به‌طور خاص تجربه می‌کنند. در آغاز ماه رمضان، برای هر کودک یک نخ تعیین می‌شود که یک بزرگتر آن را به عنوان "نشانه‌ی روزه گرفتن" می‌دوزد.
در طول روز، هر زمان که کودک احساس گرسنگی کرد، می‌تواند غذا بخورد. بعد از آن، یک گره کوچک به نخ اضافه می‌شود تا نشان دهد که روزه را "دوخته" است. سپس کودک تا افطار از خوردن و نوشیدن خودداری می‌کند. پس از افطار، یک دانه تسبیح به نخ اضافه می‌شود تا تعداد روزهایی که کودک روزه گرفته مشخص باشد.
عید فطر در بوسنی
پایان رمضان با جشن عید فطر جشن گرفته می‌شود. خانه‌ها و حیاط‌ها دوباره تمیز می‌شوند و برای خانواده، به‌ویژه کودکان، لباس‌های جدید تهیه می‌شود.
با طلوع صبح عید، زنان خانه‌دار زودتر از خواب بیدار می‌شوند تا مردان را برای نماز عید آماده کنند. قبل از رفتن به مسجد، خوردن مقداری غذا واجب است تا نشان دهد که روزه نیست.
پس از نماز عید، مردم به یکدیگر تبریک می‌گویند و می‌گویند: "بایرام شریف مبارک اولسون" که به معنای "عیدتان مبارک باشد" است. پاسخ آن "الله رازق اولسون" یا به اختصار "الله رازولا" است.
جوانان و کودکان هنگام تبریک عید، دست بزرگ‌ترها را می‌بوسند و در ازای آن عیدی (بایراملوک) دریافت می‌کنند.
اشتراک شادی رمضان با غیرمسلمانان
در بوسنی، شادی رمضان و عید فطر همیشه با همسایگان مسیحی ارتدوکس، کاتولیک و یهودی تقسیم شده است.
رمضان مقدس‌ترین و مهم‌ترین ماه برای مسلمانان جهان است، از جمله مسلمانان بوسنی که قرن‌ها این سنت‌ها را حفظ کرده‌اند.
منبع: سایت رادیو سارایوو – ۱۸/۱۲/۱۴۰۳
نظر شما