دیگر خبری از فیلم‌هایی مانند «مغل اعظم» و «جودها اکبر» نیست، بلکه اکنون آثاری مانند «پدماوت» و «چهاوا» به جریان اصلی سینمای هند تبدیل شده‌اند، آثاری که جایی برای هنرمندان پاکستانی باقی نمی‌گذارند.
فرهنگ و هنر معمولاً به عنوان پلی میان ملت‌ها و مرزها در نظر گرفته می‌شود، اما سرسختی دولت هند بار دیگر این تنها مسیر صلح را مسدود کرده است.
در روزگاری بحرانی که رسانه‌های وابسته به دولت هند به‌جای تحقیقات مستقل پیرامون حادثۀ پهلگام، سرگرم تبلیغات نفرت‌پراکن علیه پاکستان هستند، دولت هند طبق سنت گذشته شروع به مسدود کردن مسیرهای هنری کرده است. گرچه این کمپین نفرت‌انگیز پیش از حادثۀ پهلگام آغاز شده بود، اما پس از آن شدت گرفت.
در این بررسی، ستارۀ مشهور پاکستانی فواد خان نقش محوری دارد؛ کسی که می‌توان او را هم خوش‌شانس و هم بدشانس‌ترین هنرمند دانست. از آن رو خوش‌شانس که در هند شهرتی بی‌سابقه یافت، شهرتی که کمتر هنرمندی از پاکستان به دست آورده است. اگرچه علی ظفر نیز خود را مطرح کرد، اما فواد خان نه تنها منتقدان، بلکه تماشاگران را نیز مجذوب خود کرد.
پس از فیلم موفق «کپور اند سنز»، او فرصت یافت در پروژۀ رؤیایی کرن جوهر، یعنی «اے دل ہے مشکل» هنرآفرینی کند. انتظار می‌رفت این فیلم محبوبیت فواد را دوچندان کند، اما بدشانسی آغاز شد. در سپتامبر ۲۰۱۶، حملۀ اوری در جامو و کشمیر رخ داد و هند، طبق رویۀ همیشگی، پاکستان را مسئول دانست و موجی از نفرت علیه بازیگران پاکستانی آغاز شد.
سازمان‌های افراطی فیلم را هدف قرار دادند و به‌دلیل حضور فواد خان اعتراض کردند. سالن‌های سینما تهدید شدند و کرن جوهر تحت فشار و انتقاد شدید قرار گرفت. در نهایت، او مجبور شد اعلام کند که دیگر با هنرمندان پاکستانی همکاری نخواهد کرد. حتی پذیرفت در ابتدای فیلم به سربازان هندی ادای احترام کند. بسیاری از صحنه‌های فواد از فیلم حذف شد و پس از این تغییرات، فیلم اجازۀ اکران یافت.
چند ماه بعد، زمانی که شرمین عبید چنائے، کارگردان برنده اسکار، در یک اجلاس بین‌المللی از کرن جوهر دربارۀ همکاری دوبارۀ با فواد خان پرسید، پاسخ کرن جوهر به‌روشنی بازتاب‌دهندۀ وضعیت دردناک او بود.
شدت‌گیری افراط‌گرایی فرهنگی، فیلم بزرگ دیگری از بالیوود، «رئیس» را نیز تحت تأثیر قرار داد. در این فیلم، ماہرہ خان، بازیگر پاکستانی، در کنار شاهرخ خان نقش اصلی را ایفا می‌کرد. اما پس از فشار گروه‌های افراطی، خواستار حذف صحنه‌های ماہرہ شدند. تولیدکنندگان مجبور شدند کوتاه بیایند و شاهرخ خان با راج ٹھاکرے دیدار کرد تا از شدت بحران بکاهد. فیلم سرانجام اکران شد، گرچه با تردید.
پس از این وقایع تلخ، بازیگران پاکستانی از بالیوود فاصله گرفتند. هرچند خوانندگانی مانند راحت فتح علی خان و عاطف اسلم همچنان در پروژه‌هایی مشارکت داشتند، اما این فعالیت‌ها پنهانی و عمدتاً از طریق دوبی و اروپا انجام می‌شد.
موجی از امید زمانی شکل گرفت که فیلم پرفروش «دی لیجنڈ آف مولا جٹ» به کارگردانی بلال لاشاری در هند مطرح شد. حضور فواد خان و ماہرہ خان در فیلم، توجه بین‌المللی را جلب کرد و هنرمندان هندی نیز آن را در سینماهای اروپا و بریتانیا تماشا کردند. فشار برای اکران فیلم در هند افزایش یافت.
در دسامبر ۲۰۲۲، اعلام شد که فیلم در هند اکران خواهد شد، اما بار دیگر بدشانسی فواد خان را رها نکرد. با اعلام اکران، موجی از اعتراضات در رسانه‌های اجتماعی به‌راه افتاد و تحت فشار، توزیع‌کنندگان هندی در آخرین لحظه نمایش فیلم را لغو کردند. هیچ دلیل رسمی ارائه نشد، اما مشخص بود که ممنوعیت‌های غیررسمی علیه هنرمندان پاکستانی علت آن بود.
فرصت دیگری برای فیلم فراهم شد و قرار شد در ۲ اکتبر ۲۰۲۴ تنها در ایالت پنجاب هند، که تحت نفوذ سیاسی حزب بی‌جی‌پی نیست، اکران شود. اما چند روز پیش از اکران، وزارت اطلاعات و پخش هند مجوز نمایش را صادر نکرد.
با این حال، علاقه به دیدن فواد خان در بالیوود همچنان زنده بود. هنگامی که تیزر فیلم او با وانی کپور، با عنوان «ابیر گلال»، منتشر شد، مورد استقبال قرار گرفت و تاریخ اکران آن ۹ مه ۲۰۲۵ تعیین شد. با وجود اعتراضات اولیه، تماشاگران امیدوار بودند این بار فیلم اکران شود. اما پس از حادثۀ پهلگام، این امید نیز از بین رفت. حتی آهنگ‌های فیلم نیز از یوتیوب حذف شده‌اند.
در این فضای سرکوب فرهنگی، تنها فواد خان نیست که متضرر می‌شود. نگرانی‌هایی درباره تاثیر این جو بر فعالیت‌های هانیه عامر نیز مطرح است. سریال «کبھی میں، کبھی تم» با بازی فہد مصطفی و هانیه عامر نه تنها در پاکستان بلکه از طریق یوتیوب در هند نیز بسیار محبوب شد.
هانیه عامر شهرتی فرامرزی یافت و چند ماه بعد با دلجیت دوسانج، هنرمند مشهور پنجابی هند، روی صحنه رفت. این ویدیو بسیار پربیننده شد و شایعاتی درباره حضور هانیه در فیلم بعدی دلجیت شنیده شد. اگرچه هیچ اعلام رسمی صورت نگرفت، پس از حادثۀ پهلگام، رسانه‌های هندی اعلام کردند که هانیه دیگر بخشی از پروژه نخواهد بود.
فاجعه اینجاست که اندیشه‌های افراطی در هند چنان غالب شده که صدای روشنفکران حوزۀ فرهنگ و هنر خاموش گشته است. بسیاری از هنرمندان مانند کنگنا راناوت، انوپم کهیر و پریش راول برای منافع سیاسی با دولت مودی هم‌صدا شدند. حتی هنرمندان معتدل یا سکوت کردند یا به اردوگاه مودی پیوستند.
در شرایط کنونی که سینمای هند و به‌ویژه بالیوود دچار تفکر جانب‌دارانه شده، جایی برای هنرمندان پاکستانی وجود ندارد. دیگر جایی برای فیلم‌هایی چون «مغل اعظم» و «جودها اکبر» باقی نمانده است. امروز فیلم‌هایی مانند «پدماوت» و «چهاوا» رواج یافته‌اند که نه‌تنها قهرمانی‌های هندوان را بزرگ‌نمایی می‌کنند، بلکه به تخریب چهره‌های مسلمان نیز می‌پردازند.
در زمان نگارش این مطلب، دولت هند ۱۶ کانال یوتیوب پاکستانی را نیز مسدود کرده است. به نظر می‌رسد این اقدامات نخستین گام‌های دولت مودی در تبدیل گذرگاه‌های فرهنگی به میدان نبرد باشند.
نظر شما