روزنامه جنگ

نویسنده: دکتر رؤف پاریک

اگر می خواهید نوشته ای بخوانید که همزمان آسان و قابل تامل باشد، پس شخصیت پردازی های زبان اردو را بخوانید. بلکه باید گفت یکی از دلایل محبوبیت "گونه شخصیت پردازی" به زبان اردو و به خصوص در پاکستان سبک شوخ طبع و بی ملاحظه آن است. اگرچه طنز در "شخصیت پردازی اردو" ضروری نیست، اما شوخ طبعی؛ شخصیت پردازی ها را مهیج می کند و خواننده را آماده خواندن سخنان تامل برانگیز می کند.

شخصیت پردازی گونه ای از نثر است که روحیه و ویژگی های برجسته شخص را کوتاه بیان می کند. یک شخصیت پرداز خوب می تواند در چند صفحه شخصیت مورد نظر را در معرض دید همه قرار دهد. لازم نیست این گونه، طولانی و دقیق باشد زیرا این یک بیوگرافی نیست و سعی می شود به جای توصیف کل زندگی فرد، ویژگی های بارز روحیه و شخصیت او را خلاصه کند.

در گونه شخصیت پردازی دو قسمت وجود دارد، یعنی نگارش ظاهری و نگارش شخصیت. در نگارش ظاهری چهره شخص، لباس و نظیر آن شرح داده می شود. قسمت دوم یعنی شخصیت را نیز می توان به دو قسمت تقسیم کرد: عادات و صفات ظاهری و شخصیت درونی. شخصیت پرداز موفق نه تنها به چهره، لباس و عادات ظاهری نگاه می کند بلکه شخصیت واقعی و درونی فرد را هم درمی یابد.

اگر به تاریخچه شخصیت پردازی اردو نگاه کنیم، خلیق انجم نوشته است که در نامه های اردو غالب (غالب یکی از بزرگترین شعرای زبان اردو به شمار می رود) ذکر خدمتکار زنی وجود دارد که گونه شخصیت پردازی در آن دیده می شود. اگر آن را اولین شخصیت پردازی اردو محسوب نکنیم، باز هم می توان آن را به عنوان یکی از گام های نخست در نگارش شخصیت پردازی اردو دانست. گویا تذکره و انعکاس شخصیت شعرا در کتاب "آب حیات" محمد حسین آزاد در زمره گونه شخصیت پردازی قرار نمی گیرد، اما اینها در هر صورت اولین نقوش از شخصیت پردازی به زبان اردو هستند.

پس از این، "مولوی نذیر احمد دهلوی" اثر میرزا فرحت الله بیگ، اولین اثر از گونه شخصیت پردازی به زبان اردو نامیده می شود که سبک آن نیمه طنز و بی تکلف است. در این اثر میرزا فرحت الله بیگ برخی از خامی های شخصیت استاد خود مولوی نذیر احمد دهلوی را تلویحی و با بیانی زیبا شرح می دهد. از اینجا یک اصل دیگر در گونه شخصیت پردازی وضع شد و اینکه شخصیت پردازی فقط نباید محدود به تعریف و  تحسین باشد، بلکه کاستی های فرد هم با حفظ مراتب احتیاط بیان شود. همچنین باید دقت داشت که در نهایت همه ما انسان هستیم و مطابق یک قول عربی: الانسانُ مرکب من الخطا و النّسیان. معادل آن در زبان اردو چنین است: انسان عروسک خطا است. حق با یحیی امجد است که می گوید باید بین شخصیت پردازی و  شخصیت کٌشی تفاوت قائل شد. نباید در بیان نقص و کاستی اغراق شود و همچنین نباید در بیان خوبی ها غلو کرد. با این حال، برجسته کردن ویژگی های منحصر به فرد شخصیت مهم است. به نقل از دکتر بشیر سیفی شخصیت پردازی، زندگینامه نیست، بلکه برجسته سازی ویژگی های منحصر به فرد شخصیت است.

ابوالخیر کشفی در پیشگفتار کتاب خود "این انسان ها محشر بودند" نوشته است که اولین اثر از گونه شخصیت پردازی اردو که عنوان آن "خفی خان" بود، توسط سجاد حیدر یلدرم نگاشه شد. این اثر درباره شخصیت حسرت موهانی نوشته شده بود و در دسامبر سال ۱۹۰۸ میلادی در مجله "زمانه" در کان پور هند منتشر شد.

اما ضروری نیست شخصیت پردازی تنها شامل افراد مشهور یا بزرگ مردان شود. زیرا برخی از افراد گمنام یا به ظاهر کوچک نیز دارای صفات بزرگی هستند. مولوی عبدالحق و راشد احمد صدیقی در برخی از شخصیت پردازی های خود ثابت کرده اند که عظمت تنها میراث افراد بزرگ یا مشهور نیست، بلکه افراد ناشناخته و به و به ظاهر کوچک نیز می توانند معیار بزرگی انسان را برآورده کنند و این عظمت واقعی است. پس آنها هم می توانند موضوع گونه شخصیت پردازی باشند.

در اینجا نام برخی از بهترین شخصیت پردازهای زبان و ادبیات اردو آورده شده است. انتخاب بهترین از میان صدها شخصیت پرداز اردو کار ساده ای نیست و اسامی نامبرده در این فهرست هم نهایی نیست.

۱. داستان نذیر احمد (فرحت الله بیگ)

"داستان دکتر نذیر احمد کمی از زبان من و کمی از زبان او" عنوان کامل این اثر میرزا فرحت الله بیگ است. فرحت شخصیت استاد خود مولوی دکتر نذیر احمد را به طرز ماهرانه ای روی کاغذ آورده است. مولوی نذیر نه تنها یک ادیب بود، بلکه شخصیتی مذهبی نیز بود و با جنبش سیاسی علیگر نیز همراه بود. این اثر با پیشگفتار آقای رشید حسن خان از دهلی هند منتشر شده است.

۲. نام دیو باغبان (مولوی عبدالحق)

این اثر الهام بخش از مولوی عبدالحق (مولوی عبدالحق پدر زبان اردو شناخته می شود) شخصیت یک باغبان را نشان می دهد که متعلق به طبقه فقیر و حقیر محسوب می شود. نام دیو که باغبان است به کار خود عشق می ورزد، اما روزی مورد حمله زنبورها قرار می گیرد. اگرچه نام دیو در این حمله جان خود را از دست داد، اما این اثر شخصیت پردازی او را جاودان کرد. مولوی عبدالحق در این اثر توضیح می دهد که عظمت انسانی چیست و چرا این باغبان مستمند شخصیت بزرگی بود.

۳. کٌندن (رشید احمد صدیقی)

کندن یک نوکر هندو مذهب نیمه با سواد و فقیر بود، که یکی از کارهای او به صدا درآوردن زنگ پایان یک دوره یا کلاس در دانشگاه علیگر بود. رشید احمد صدیقی در این اثر نوشته است که کٌندن در کنار سایر کارها، زنگ دانشگاه را نیز با احساس مسئولیت و پیوسته به مدت سی و پنج سال به صدا درآورد. او مردی ایثارگر و عاری از تعصب بود. در شورش های حین تجزیه هند و استقلال پاکستان در سال ۱۹۴۷ میلادن، کٌندن جان خود را با نجات یک خانواده مسلمان به خطر انداخت. رشید احمد چنان شخصیت کٌندن را بیان کرده است که شایسته تقدیر است. آری کٌندن نوکر هندو مذهب نیمه با سواد نیز شخصیت بزرگی بود.

۴. سه پوسته (سعادت حسن مانتو)

سعادت حسن منتو می گفت که پس از مرگ کسی، شخصیتش به لباسشویی فرستاده می شود. او انسان ها را دوست داشت. البته، همدردی و عشق او در پشت واقع گرایی بی رحمانه او پنهان بود. در اثر "سه پوسته"، منتو با موفقیت زندگی غم انگیز شاعر معروف اردو "میرا جی" و اختلالات روانی او را روی کاغذ پیاده می کند.

۵.  میر ناصرعلی (شاهد احمد دهلوی)

میر ناصرعلی الگویی از فرهنگ دهلی بود که مردم دهلی به آن افتخار می کردند. میر ناصر در جوانی به دلیل عقاید مدرن سیّد احمدخان با او درگیر می شد و سیّد احمد خان با محبت او را »ناصح مشفق« صدا می کرد. شاهد احمد دهلوی شخصیت میر ناصرعلی را زیبا و شیوا به زبان اردوی رایج در دهلی بیان کرده است و این اثر در کتاب گنجینه گوهر او آورده شده است. 

۶. دوزخی (عصمت چغتای)

این یک اثر عجیب و غریب است که هم خنده دار است و هم غم انگیز. چند روز پس از مرگ عظیم بیگ چغتای، خواهرش عصمت چغتای به شخصیت پردازی برادرش پرداخت. گویا خانم عصمت چغتای قلم را به زانو درآورده است. "دوزخی" با موفقیت نشان دهنده شخصیت درونی عظیم چغتای است. این شخصیت پردازی ابتدا در »ساقی« چاپ شد و سپس در کتاب »زخم ها« اثر خانم عصمت چغتای گنجانده شد.

۷. طبیب فقیر محمد چشتی (عبدالمجید سالک)

کتاب »یارانٍ کهن« نوشته عبدالمجید سالک دارای شخصیت پردازی های جالب بسیاری است اما اثر طبیب معروف فقیر محمد چشتی از لاهور به دلیل شخصیت و تنوع جالب است.

۸. عابد صاحب (محمد طفیل)

محمد طفیل، سردبیر مجله »نقوش«، شخصیت پردازی را چنان در پیش گرفت که گویا فقط شخصیت پردازی می کرد. هشت مجموعه از شخصیت پردازی های وی منتشر شد. از دلایل موفقیت او سبک نیمه شوخ و همچنین ارائه تمام جنبه های شخصیتی فرد است. اثر "عابد علی" او از بهترین شخصیت پردازی هایش به شمار می رود.

۹. میله گهومنی (ممتاز مفتی)

وقتی یک ادیب و نویسنده کهنه کار مانند آقای ممتاز مفتی که روان فرد را مانند اشعه ایکس پوش می کند، دست به قلم برمی دارد؛ چنین اثری پدید می آید. این اثر نیمه طنز در کتاب مردم سرکش آمده است.

۱۰. جانِ بی تاب (اسلم فرخی)

در حال حاضر اسلم فرخی یکی از نویسندگانی است که با نگارش زیبا و روان به زبان اردو در ردیف نثرنویسان صاحب سبک قرار گرفته است. این اثر او، که در مجموعه »چتر قرمز سبز کبوترها« گنجانده شده است، بسیار عالی می باشد.

ملاحظه:

رئوف پاریک فرهنگ نویس، زبان شناس، فکاهی نویس، منتقد و مقاله نویس ادبی است. وی به عنوان سردبیر هیئت لغت اردو و هیئت فرهنگ اردو فعالیت داشته است. وی در گروه اردو دانشگاه کراچی به تدریس مشغول می باشد. علاوه بر آن آقای پاریک نویسنده چندین کتاب هم می باشد. وی مقالات خود را به زبان انگلیسی و اردو در روزنامه های پرتیراژ جنگ و دان منتشر می کند. وی جایزه ریاست جمهوری با نام ”عملکرد افتخار“ را هم دریافت کرده است. سال گذشته وی به عنوان مدیرکل اداره ترویج زبان ملی نهاد دولتی واقع در اسلام آباد منصوب شد.