به خانواده در زبان اردو" خاندان" گفته می شود که با آغاز زندگی زناشویی زن و مرد شروع می شود. که به کودکان، والدین، پدربزرگ و مادربزرگ و خواهر و برادر سرایت می کند. همه این افراد با هم زیر یک سقف زندگی می کنند و به آن خانواده می گویند. این نظام خانوادگی مشترک هنوز هم مانند سایر کشورهای شبه قاره در پاکستان رواج دارد. در پاکستان حتی امروز چند پسر متاهل یکی از والدین با هم در یک خانه زندگی می کنند. اما با گذشت زمان مشکلاتی در این نظام مشترک خانوادگی شروع شده است. در نتیجه سیستم مشترک خانواده در اینجا به تدریج در حال پایان است.

خود دانشمندان علوم اجتماعی به گروه های مختلفی تقسیم می شوند برخی استدلال می کنند که ما باید از سیستم سنتی مشترک خانواده خود محافظت کنیم و اجازه ندهیم که از هم بپاشد. در حالی که برخی دیگر معتقدند باید از این نظام منسوخ نظام مشترک خانواده خارج شده و نظام خانواده واحد مدرن را اتخاذ کنیم. هر دو گروه دلایل متفاوتی برای اعتبار ایدئولوژی خود ارائه می کنند. صرف نظر از دیدگاه این دو گروه، اگر به این دو سیستم نگاه کنیم، جایی که چیزهای خوب زیادی وجود دارد، چیزهای بد زیادی نیز وجود دارد.

نظام خانواده مشترک سیستمی است که قرن هاست در خانوارهای شبه قاره رایج بوده است. مردم پاکستان و هند نه تنها این سیستم را با افتخار پذیرفته اند بلکه با ارائه نمونه هایی از نظام مستحکم خانواده خود در مقابل جامعه غربی، فقدان این نظام خانوادگی را عامل اصلی سرکشی غربی می دانند.

خانواده با زندگی مشترک زن و مرد شروع می شود، به همین دلیل زن و مرد را به چرخ های ماشین تشبیه می کنند. از این رو تمامی کشورهای جهان در قانون اساسی خود حقوق زن و مرد را مشخص کرده اند تا با پیروی از آن، تشکیل خانواده آغاز شود. اما متأسفانه در اکثر نقاط جهان، مردان همواره بر اساس قدرت خود بر زنان حکومت می کنند و از زنان به نفع خود استفاده می کنند، به همین دلیل جامعه از عدم تعادل رنج می برد. حتی در جامعه پاکستان، مردان نسبت به زنان برتری دارند، در نتیجه قوانینی در جامعه پاکستان پیدا می شود که روح انسان در مورد آنها می لرزد.

اگرچه ظاهراً در سطح دولت تلاش می شود تا از طریق قانون گذاری مانند سایر اقشار جامعه، حقوق زنان بهبود یابد، اما با وجود این، موفقیت چشمگیری مشاهده نمی شود. زیرا مشکلاتی مانند خشونت خانگی علیه زنان، خشونت جنسی، ازدواج زودهنگام دختران، ازدواج مبادله ای، فشار برای تأمین جهیزیه و حتی خودروی داماد از جمله مواردی هستند که هنوز هم زنان پاکستانی با آن مواجه هستند.

در زیر به برخی از آداب و رسوم و اعمال نامطلوب علیه زنان در پاکستان اشاره خواهیم کرد:

سن ازدواج

لازم به ذکر است که طبق قوانین پاکستان، حداقل سن ازدواج در ایالات مختلف مثلا‍ پایتخت فدرال اسلام آباد، پنجاب، خیبر پختونخوا، بلوچستان، گلگیت بلتستان و کشمیر آزاد برای دختران ۱۶ سال و برای پسران ۱۸ سال است. در حالی که در ایالت سند، سن ازدواج برای دختران و پسران ۱۶ سال تعیین شده است. اما با وجود این، تعداد ازدواج های زودهنگام در ایالت سند بالاترین میزان است. حدود ۱۸ درصد از دختران در پاکستان در سنین کودکی ازدواج می کنند، یعنی از هر ۶ دختر، یک دختر در کودکی ازدواج می کند، در حالی که حداقل سن قانونی برای ازدواج در پاکستان۱۶ سال است. [1]

 استاد شاهد حسین رزاقی در کتاب خود درباره این رسم ازدواج زودهنگام در استان سند می نویسد: "بدترین شکل نامزدی دوران کودکی در سند یافت می شود، اگر نامزد بمیرد، دختر بیوه فرض می شود و بعد تا آخر عمر ازدواج نمی کند."[2]

رسم دیگری هم هست که از این هم بدتر است که به آن می گویند شکم خرید؛ وقتی زنی حامله است وُدِیره(ارباب منطقه) به او پول می دهد و تصمیم می گیرد که اگر دختری به دنیا بیاید خودش یا پسرش یا یکی از عزیزانش با آن دختر ازدواج کند حق ودیره به رسمیت شناخته شده است بنابراین اگر دختری به دنیا بیاید. این زن، او را ملک این ودیرا می دانند و پس از بالغ شدن، ودیرا بنا به اقرار با او ازدواج می کند.[3]

ازدواج مبادله ای

یکی از بدترین آداب و رسومی که در مناطق روستایی پاکستان به ویژه در روستاهای سند انجام می شود، ازدواج مبادله ای است که در زبان محلی به آن "وَتا سَتا" می گویند. طبق این رسم، وقتی پسری ازدواج می کند، خواهر یا هر دختر خویشاوند دیگری را به عقد برادر عروس یا یکی از بستگان او می بندند. در ازدواج های مبادله ای  در نظر گرفته نمی شود که اختلاف سنی عروس و داماد زیاد نباشد، گاهی دختران جوان یا دختر کوچک را با فرد بزرگتر ازدواج می کنند. در این ازدواج اگر شوهر یا خانواده او با همسرش بدرفتاری کنند، لزوماً باید منتظر باشد که  شوهر خواهر یا خانواده‌اش با خواهرش نیز همین رفتار را داشته باشند.

علی عباس جلالپوری در این باره می نویسد: "دختر خودش را با دختر کسی عوض کردن یا خواهر خودش را با خواهر فلانی عوض کردن."[4]

خشونت خانگی

خشونت خانگی یک مشکل عمده اجتماعی و بهداشت عمومی در پاکستان است. طبق مطالعه سال ۲۰۰۹ دیده بان حقوق بشر، تخمین زده می شود که ۱۰ تا ۲۰ درصد از زنان در پاکستان نوعی سوء استفاده را تجربه کرده اند. بدیهی است که وقتی زن و مرد با هم ازدواج می کنند، هدف اصلی آنها داشتن یک زندگی آرام است. مردی نیز با این فکر ازدواج می کند و زن نیز مادر، پدر، خواهر و برادرش را رها می کند و با این فکر به خانه شوهر می رود. بر اساس آمار سه ساله از سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۱۲، بیش از ۶۳ هزار مورد خشونت علیه زنان از جمله خشونت خانگی، تجاوز جنسی و قتل رخ داده است.[5]

خشونت جنسی

مانند سایر نقاط جهان، خشونت جنسی یکی از رفتارهایی است که در پاکستان علیه زنان اعمال می شود. از موسسات آموزشی گرفته تا ادارات و مراکز عمومی، بازارها، پارک‌ها، حتی برخی از زنان در خانه‌های خود نیز امنیت ندارند. بر اساس گزارش کمیسیون حقوق بشر پاکستان، تنها در سال ۲۰۱۸، هشتصد و چهل و پنج(۸۴۵) زن در پاکستان قربانی خشونت جنسی شده اند.[6]

کشتن به نام ناموس

مانند تمام دنیا یکی از جنایاتی که علیه زنان انجام می شود قتل به نام ناموسی است که این مراسم بد در ایالت سند در جنوب پاکستان بیشتر دیده می شود. در زبان سندی به کشتن به نام ناموس «کاروکاری» می گویند. بر اساس این رسم، اگر زنی از خانواده خود را در رابطه نامشروع با غیر مرد ببیند، هر دو را می کشد که به آن کاروکاری یا قتل ناموسی می گویند. اگرچه این آیین کاروکاری در تمام ایالت های پاکستان یافت می شود، اما در سند و بلوچستان بیشتر رایج است. در پنجاب به آن" کالا کالی" می گویند. در خیبر پختونخوا به آن “طور طورا” و در بلوچستان “سیاه کاری” می گویند. با این حال، قتل ناموسی در مورد مرد یا زن زمانی اعمال می شود که آنها به زنا متهم شوند یا مشکوک به زنا شوند. اما متأسفانه عده ای نیز از این رسم بد سوء استفاده می کنند آنها برای اهداف دیگر خود به این آیین بد متوسل می شوند. اغلب اوقات تنها زنان هدف این رسم جنایی قرار می گیرند و مردان در امان می مانند و بعدها با مجازات خفیف تر با آنها، موضوع حل می شود.

به عقیده اقوام اینجا، این مراسم نه تنها جایز است، بلکه یک عمل پسندیده محسوب می شود، به همین دلیل است که هر ساله بسیاری از زنان و دختران بی گناه قربانی این آیین می شوند. اما بین کاروکاری و قتل ناموسی یک تفاوت جزئی وجود دارد و آن این است که در کاروکری بزرگان فامیل دور هم می نشینند و در مورد حادثه مذاکره می کنند و به عبارتی جرگه تشکیل می شود و در صورت وقوع جرم، تصمیم می گیرند و جنایتکار یا مجرمان طبق حکم جرگه مجازات می شوند، در حالی که در قتل ناموسی، یکی از اعضای خانواده از سر ناموسی عمل می کند و می کشد. استفاده نادرست از این رسم بسیار رایج است. اغلب افراد برای رسیدن به جاه‌طلبی‌های پلید خود، حق زندگی را از یک فرزند دختر بی‌گناه خانواده خود می‌گیرند و با متهم کردن او به عمل فجیعی مانند زنا، او را می‌کشند. گاهی اوقات به محض اینکه فرصت پیدا می کنند دشمن خود را می کشند و همچنین یک زن یا دختر خانواده خود را می کشند و جسد او را نزدیک جسد دشمن خود می اندازند و اعلام می کنند که این دو با هم رابطه نامشروع داشتند و به خاطر این در کنار هم هستند، پس من هر دوی آنها را با افتخار کشتم. موارد زیادی از این قبیل مشاهده شده است که افرادی به دلیل خصومت خانوادگی یا شخصی خود، فردی را به قتل رسانده اند و برای سرپوش گذاشتن بر واقعیت، قاتل در همان زمان یک زن نجیب از خانواده خود را به قتل رسانده و جسد او کنار جسد مرد مقتول بوده است. به گفته رشیده محمد حسین پاتل، رهبر اجتماعی معروف و پیشگام حقوق زنان، سه دلیل اصلی برای هدف قرار دادن زنان وجود دارد: انتقام، دارایی و بدهی. اگر قرار باشد انتقام گرفته شود، یکی از اعضای زنِ خانواده کشته می‌شود و دشمن متهم می‌شود که زن را در موقعیتی ناپسند با مرد پیدا کرده و کشتن او یک قتل ناموسی بوده است. گاهی نیز زنان به این دلیل کشته می شوند که این خطر وجود دارد که در ارث دارایی شریک شوند. گاهی زن را می کشند تا خانواده غرامت بگیرد."[7] گاهی اوقات مردم زنان را می کشند تا انتقام دشمنی های ناشی از کینه شخصی آنها را بگیرند. همانطور که چند سال پیش در روستایی به نام اوستا محمد مردی به نام عبدالحق خواهرش را به اتهام رابطه نامشروع با مردی به نام عبدالرحمن کشت و عبدالرحمن از آنجا فرار کرد. اما روز بعد عبدالرحمن برای جلوگیری از انتقام یا جریمه، همسرش را به اتهام رابطه نامشروع با طرف صاحب دم کشت و بدین ترتیب به زندگی دو زن بی گناه پایان داده شد.[8]

ازدواج با قرآن

یکی دیگر از رسوم بسیار قدیمی در سند و پنجاب جنوبی که قرن ها ادامه داشته است ازدواج دختران با قرآن کریم است. ده ها سال است که زنان با این رسم منسوخ و غیر اسلامی ازدواج دختر با قرآن روبرو هستند. او اجازه خروج از خانه و ازدواج را ندارد، علاوه بر این او مجاز نیست لباس نو بپوشد و هرگز نمی تواند برای هیچ مراسمی لباس بپوشد.

استاد رزاقی درباره این رسم بد می نویسد:

تقسیم بندی غیر اسلامی طبقاتی نتایج بسیار بدی که از پایبندی دقیق آن به دست می آید، مراسم ازدواج با قرآن است که در بین سادات سند یافت می شود. این افراد ازدواج با دختری از قبایل دیگر را بدترین تحقیر می دانند و اگر پسر سید خوبی برای دختر سید پیدا نشد، او را به عقد قرآن در می آورند.[9]

تبعیض مناسکی

نادیده گرفتن حقوق زنان تا بدانجا پیش رفته که برخی از مذاهب اهل سنت پاکستان، حتی از حضور زنان در نمازهای جماعت در مساجد خود امتناع می کنند و زنان به هیچ وجه در نمازهای جماعت مساجد دیده نمی شوند. گروه اهل سنت بریلوی که از جمعیت زیادی در پاکستان برخوردارند از این جمله اند. با این حال، از زمان تأسیس پاکستان، قوانینی برای پایان دادن به مناسک غیراسلامی مربوط به زنان در این کشور در حال انجام است. در این راستا در دوره های مختلف از طریق مجلس کشور قانون هایی وضع شده است، اما متأسفانه روند تطبیق این قوانین بسیار کند پیش می‌رود و به همین دلیل حتی امروز نیز جنایات علیه زنان در جاهای مختلف پاکستان ادامه دارد. در ادامه به چند نمونه از قوانینی که در دوره های مختلف برای رفاه زنان وضع شده است اشاره می شود:

قانون حمایت از زنان در پاکستان

پس از استقلال، قانون حمایت از زنان در پاکستان مسیرهای بسیاری را در پیش گرفته است. با استقلال، زنان پاکستانی حق رای گرفتند. پس از آن، قانون خانواده که توسط ایوب خان در سال ۱۹۶۱ ارائه شد، ثابت شد که نقطه عطف مهمی برای توانمندسازی زنان است. در زمان ژنرال ضیاءالحق بسته قانونی تحت عنوان حدود شرعی “فرمان حدود” برای مجازات جرایم اجتماعی به تصویب رسید و پس از آن بحث جدیدی در محافل مذهبی و سکولار پاکستان در حمایت و مخالفت آن آغاز شد. در حالی که طبقه سکولار این حکم را به عنوان مخالف حقوق اولیه بشر رد می کند،. طبقه مذهبی از آن به عنوان مطابق با اصول اسلامی حمایت می کند. مجازات شرعی زنا در این حکم به ویژه از سوی جامعه سکولار مورد انتقاد قرار گرفته است. به همین دلیل است که هر از چند گاهی از سوی دولت های بعدی تلاش هایی برای اصلاح این مصوبه صورت گرفته است.

واگذاری اختیارات به دولت های ایالتی و ایجاد موسسات «انکشاف و حمایت زنان» در سطح ایالت ها زمینه قابل توجهی برای خودمختاری زنان ایجاد کرد و فعالیت های حمایت از حقوق زنان را در سطح ایالتی تسریع بخشید که منجر به تصویب چندین لایحه معوقه شد. انواع مختلف برای بحث در خانه های ایالت ارائه شده است. متأسفانه برخی از این پیش نویس ها شکل قانونی پیدا نکردند، اما بحث در مورد آنها ثابت کرد که خودمختاری زنان اساس یک جامعه توانمند است.

تحلیل مورد بررسی مبتنی بر قوانینی است که برای حمایت و ارتقای حقوق زنان در سطح ملی طی سال های ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰ وضع شده است. هدف اصلی این تحلیل نه تنها برجسته کردن اقدامات مهم قانونی انجام شده برای حمایت از خودمختاری زنان است، بلکه درک تعهد قوی دولت های مختلف در خصوص اقدامات در این زمینه است. همچنین بر نقش احزاب مختلف سیاسی در ترویج این قوانین مربوط به خودمختاری زنان در حوزه های مربوطه تاکید می کند.

قوانین وضع شده در سطح فدرال برای توانمندسازی زنان (در سال های ۲۰۱۰ تا 2020)

قانون حمایت از زنان در برابر آزار و اذیت در محل کار، ۲۰۱۰

قانون صندوق زنان مضطر و بازداشت شده ۲۰۱۱

قانون برنامه حمایت از درآمد بی نظیر، ۲۰۱۰

قانون جزایی (اصلاح) (جرایم مربوط به تجاوز جنسی)، 2016 (قانون XLIV ۲۰۱۶)

قانون ازدواج هندوها، ۲۰۱۷ (قانون شماره VII سال ۲۰۱۷)[1]

قانون صندوق زنان مضطر و بازداشت شده (اصلاح شده) 2018 (قانون شماره نوزدهم سال 2018)

تهیه و تنظیم: واحد ترجمه و پژوهش خانه فرهنگ جمهوری اسلامی ایران در کراچی-پاکستان